کم کاری تیروئید یا تیروئید کم کار یعنی غده تیروئید قادر نیست به میزان کافی هورمون تیروئید برای فعالیت نرمال بدن تولید کند. بنابراین زمانی که میزان هورمون تیروئید در خون فردی کاهش یابد آن فرد دچار کم کاری تیروئید شده است.
چه عواملی باعث کم کاری تیروئید می شوند؟
دلایل زیادی برای عدم توانایی سلول های تیروئید در ترشح هورمون تیروئید وجود دارد علت های عمده از شایع‌ترین تا نادرترین موارد عبارتند از:
بیماری های خود ایمنی
در بدن بعضی از افراد سیستم ایمنی که در واقع بدن را از تهاجم عفونت‌ها محافظت می‌کند سلول‌ها و آنزیم های مربوط به غده تیروئید را به عنوان مهاجم تلقی نموده و به آنها حمله می کند. به دنبال این مسئله سلول‌ها و آنزیم های کافی برای تهیه هورمون تیروئید به میزان کافی وجود نخواهد داشت و این موضوع در خانم ها بیشتر است. التهاب تیروئید به دلیل بیماری های اتوایمیون میتواند به طور ناگهانی یا در طول سال‌ها
به آهستگی اتفاق بیفتد.
برداشتن قسمتی یا تمام نسج تیروئید
در بعضی از بیماریهای تیروئید مثل وجود گره یا سرطان یا پرکاری تیروئید نیاز به انجام جراحی برای برداشتن قسمتی یا تمام تیروئید می باشد. چنانچه تمام سنج تیروئید خارج شود بیمار قطعاً دچار کم کاری تیروئید خواهد شد و چنانچه بخشی از تیروئید برداشته شود در آن صورت امکان ساخت هورمون تیروئید به میزان کافی وجود دارد.
درمان با مواد رادیواکتیو
تعدادی از بیماران با شرح حال پرکاری تیروئید گواتر گره یا سرطان تیروئید با هدف تخریب تیروئید با ید رادیواکتیو درمان میشوند به علاوه افراد مبتلا به بیماری هوچکین لنفوم یا سرطان‌های سر و گردن نیز با پرده های رادیواکتیو درمان می شوند. همه این بیماران به واسطه‌ی درمان می توانند بخشی یا تمام فعالیت تیروئید خود را از دست بدهند.
کم کاری تیروئید مادرزادی
تعدادی از نوزادان به هنگام تولد یا فاقد تیروئید یا تنها دارای بخشی از آن می باشند و یا اینکه تمام تیروئید یا بخشی از آن در جای دیگری از بدن غیر از جای طبیعی خود قرار دارد. در بعضی از نوزادان نیز سلول های تیروئید یا آنزیمهای آن به طور طبیعی کار نمیکنند.
التهاب تیروئید
التهاب غده تیروئید معمولاً به علت حمله سیستم ایمنی بدن یا عفونت‌های ویروسی اتفاق می‌افتد، به دنبال این اتفاق ذخایر هورمونی به داخل جریان خون تخلیه می شود و لذا میتواند باعث ایجاد علائم پرکاری تیروئید شود بعد از آن فعالیت تیروئید به تدریج کاهش می‌یابد.
داروها
داروهایی مانند آمیودارون، لیتیم، اینترفرون آلفا، اینترلوکین ۲ میتواند باعث جلوگیری از ساخت هورمون تیروئید در غده تیروئید شوند. این داروها در بیمارانی که یک زمینه ژنتیکی برای بیماری های خود ایمنی تیروئید دارند بیشتر باعث کم کاری تیروئید می شوند.
کمبود یا افزایش ید دریافتی
غده تیروئید برای ساختن هورمون نیاز به ید دارد. این ید از طریق غذا وارد بدن شده و از راه جریان خون وارد تیروئید می شود. تولید کافی هورمون تیروئید منوط به میزان کافی ید در بدن میباشد. مصرف ید به میزان زیاد میتواند باعث کم کاری تیروئید یا بدتر شدن آن شود.
آسیب به غده هیپوفیز
غده هیپوفیز که در مغز قرار دارد به غده تیروئید فرمان می دهد که چه میزان هورمون بسازد چنانچه غده هیپوفیز به هر علتی مانند صدمه ناشی از تومور مغزی اشعه یا جراحی دچار آسیب شود دیگر قادر نیست به تیروئید فرمان دهد در نتیجه تیروئید قادر به ساخت هورمون به میزان کافی نخواهد بود. اختلالات نادر بعضی از بیماری‌ها به طور منتشر تیروئید را اشغال نموده و باعث اختلال در کارکرد تیروئید می شوند. به عنوان مثال بیماریهای آمیلوییدوز با رسوب پروتئین آمیلویید، سارا کوییدوز با رسوب گرانولوم و هموکروماتوز و رسوب آهن در تیروئید باعث اختلال در فعالیت آن میشوند.
علائم کم کاری تیروئید چیست؟
زمانی که سطح هورمون‌های تیروئید در خون بسیار پایین باشد و سلول‌های بدن در معرض میزان کافی هورمون تیروئید قرار نگیرد متابولیسم بدن کند می‌شود و در این شرایط شما احساس سرمای بیشتری می‌کنید، به راحتی خسته می‌شوید. در پوست خود احساس خشکی بیشتری می‌کنید، احساس افسردگی و فراموشی نسبت به مسائل دارید و از لحاظ مزاجی ممکن است دچار یبوست شوید.
به دلیل تنوع علائم تیروئید کم کار تنها راه دقیق برای اطمینان از تشخیص کم کاری تیروئید انجام آزمایش خون است.
کم کاری تیروئید چگونه تشخیص داده می شود؟
تشخیص صحیح کم کاری تیروئید وابسته به یافته های زیر است:
علائم تیروئید کم کار
علائم کم کاری غده تیروئید به طور خاص تنها در این بیماری مشاهده نمی‌شود و بسیاری از علائم کم کاری تیروئید در افرادی با بیماریهای دیگر نیز دیده می شود. یکی از راه هایی که می تواند کمک کننده باشد این است که آیا این علامت همیشه با شما بوده است یا احساس تغییری است که مدام در شما به وجود آمده است. علاوه بر معاینه غده تیروئید پزشک به‌دنبال علائمی مانند پوست خشک، تورم، کند شدن رفلکس ها و کاهش ضربان قلب می گردد.
تاریخچه پزشکی و فامیلی
شما باید موارد زیر را با پزشک خود در میان بگذارید:
- تغییراتی در سلامت شما با احساس کاهش در میزان فعالیت
- جراحی تیروئید که قبلا داشته اید
- سابقه تابش اشعه رادیواکتیو به گردن برای درمان سرطان
- دریافت داروهایی که باعث کم کاری تیروئید می شوند مانند آمیودارون، لیتیم، اینترفرون آلفا اینترلوکین ۲ و احتمالاً تالیدومید
- سابقه ابتلاء افراد خانواده تان به بیماریهای تیروئید مانند کم کاری تیروئید
آزمایش خون
در تشخیص کم کاری تیروئید دو آزمایش مورد استفاده قرار می گیرد:
آزمایش TSH
مهم‌ترین و حساس‌ترین آزمایش برای تشخیص کم کاری تیروئید آزمایش TSH یا هورمون محرک تیروئید می باشد، TSH از غده هیپوفیز ترشح می‌شود و به غده تیروئید دستور فعالیت می‌دهد. وقتی میزان TSH در خون به طور غیرطبیعی بالا باشد یعنی تیروئید کم کار است. به عبارت دیگر بدن از غده تیروئید درخواست ساخت هورمون تیروئید بیشتری می کند زیرا میزان هورمون تیروئید در خون کافی نیست.
آزمایش T4
یکی از هورمون هایی که غده تیروئید تولید می‌کند هورمون T4 یا تیروکسین نام دارد. بیشترین میزان T4 موجود در خون به پروتئین متصل است و تنها یک تا دو درصد آن به صورت آزاد وجود دارد و میتواند وارد سلول های بدن شود. هنگامی که میزان این هورمون در خون کاهش می‌یابد به این معنی است که تیروئید کم کار شده است.
کم کاری تیروئید و کرونا | خطر کرونا در بیماران تیروئیدی
درمان کم کاری تیروئید
درمان قطعی برای کم کاری تیروئید وجود ندارد و اکثر بیماران تا پایان عمر این بیماری را همراه دارند. البته در مورد برخی از بیماران مانند افرادی که به علت حمله ویروس دچار التهاب تیروئید می شوند و بیماران مبتلا به التهاب تیروئید پس از حاملگی کم کاری تیروئید درمان خواهد شد. کم کاری تیروئید ممکن است شدید یا خفیف باشد اگر فعالیت تیروئید کاملا کنترل شود علائم کم کاری تیروئید به خوبی متوقف شده و بهبود می‌یابد در اکثر بیمارانی که کم کاری تیروئید آنها برگشت‌پذیر نیست.
می‌توان علائم آنها را به طور کامل کنترل کرد درمان با جایگزینی هورمون تیروئید و میزانی که تیروئید بیمار قادر به ساخت آن نیز امکان پذیر است با این کار سطح T4 و TSH به میزان طبیعی برمی‌گردد. بنابراین اگر غده تیروئید شما به درستی کار نمیکند جایگزین T4 میتواند میزان هورمون تیروئید و فعالیت بدن شما را طبیعی نماید. لذا قرص‌های لووتیروکسین صناعی حاوی هورمون T4 دقیقاً مشابه با آنجا که غده تیروئید میسازد می باشند. همه بیماران مبتلا به کم‌کاری تیروئید به جز آنهایی که دچار میگزدم شدید هستند می‌توانند به طور سرپایی تحت درمان قرار گیرند.
عوارض جانبی دارو
تنها خطرات دارو ناشی از مصرف بسیار کم یا بسیار زیاد دارو می باشد. چنانچه دارو خیلی کم مصرف شود علائم کم‌کاری غده تیروئید در بیمار ادامه می‌یابد. چنانچه بسیار زیاد مصرف شود علائم پرکاری تیروئید پدیدار می‌گردد. شایع‌ترین علائم ناشی از مصرف بیش از حد دارو:
- خستگی
- بی‌خوابی
- افزایش اشتها
- لرزش
- احساس گرما
در زمانی که سایر افراد احساس سرما می کنند:
- عصبی بودن
- عدم توانایی در انجام ورزش به خاطر ضعف ماهیچه ها
- تنگی نفس
- تپش قلب
می باشد. بیمارانی که دچار این علائم می شوند نیازمند آزمایش TSH انجام دهند اگر میزان TSH بسیار پایین باشد نشان دهنده مصرف بیش از نیاز به هورمون تیروئید است و ممکن است نیاز به کاهش میزان دارو باشد.
پیگیری
بیمار نیاز دارد به طور متوسط ۶ تا ۱۰ هفته پس از تغییر میزان داروی لووتیروکسین آزمایش TSH انجام دهد. چنانچه بیمار باردار باشد یا داروهایی مصرف می‌کند که در جذب لووتیروکسین تأثیر دارند ممکن است نیاز باشد آزمایش TSH به دفعات بیشتری انجام شود.
TSH باید در حد طبیعی نگه داشته شود. کودکانی که مبتلا به کم کاری تیروئید هستند لازم است درمان داروی مورد نیاز خود را روزانه دریافت نموده. و میزان TSH آن ها به فواصل منظم بررسی گردد که سطح خونی آن ها در حد طبیعی بماند. تا کودک از رشد مناسب ذهنی و جسمی برخوردار شود. طبیعی شدن میزان TSH و تنظیم میزان دارو بیمار میتواند آزمایش TSH را به طور سالانه انجام دهد.
نکات طلایی در مورد کم کاری تیروئید
در موارد زیر لازم است بیمار هر چه زودتر به پزشک مراجعه کند:
- علائم بیماری تیروئید کم کار شما برگشت نماید یا بدتر شود – هنگامی که می خواهید میزان دارو لووتیروکسین را تغییر دهید.
- هنگامی که به میزان زیاد دچار تغییر وزن شده اید –
وقتی قصد دارید مصرف دارویی را شروع کنید که با جذب لووتیروکسین تداخل دارد، یا می خواهید میزان داروی مورد نظر را تغییر دهید. - هنگامی که داروی لووتیروکسین را به میزان کافی مصرف نکرده اید و می خواهید این مسئله را با پزشکتان در میان بگذارید.
- زمانی که قصد دارید مصرف داروی لووتیروکسین را قطع نمایید با فرض اینکه احساس می‌کنید علائم شما بهبود یافته است، فراموش نکنید که هر زمان تصمیم به انجام این کار گرفتید بهتر است با نظارت دقیق پزشکتان این کار صورت گیرد.
