بارداری و دیابت چقدر می توانند روی یکدیگر تاثیر منفی بگذارند؟ بارداری رخدادی شیرین در دوران زندگی یک زن به حساب می آید. این اتفاق در خانم های مبتلا به دیابت می تواند از سویی سرشار از شادی و از سوی دیگر سرشار از تنش عصبی و پرسش باشد. سوالاتی از این قبیل که:
- با وجود دیابت چگونه خواهم توانست دوران بارداری طبیعی داشته باشم؟
- چه اتفاقاتی در دوران بارداری روی خواهد داد؟
- و از همه مهم تر آیا فرزندم سالم خواهد بود؟
تحقیقات نشان داده اند که دیابت می تواند برای خانم های بارداری که قند خون بالا داشته اند خطرساز باشد. هدف این مقاله آن است که اطلاعات مفید و مورد نیاز خانم های بارداری که مبتلا به دیابت بوده اند را در اختیار آنان قرار دهد.
دیابت چیست و انواع آن کدام است؟
دیابت یا بیماری قند، یعنی قند خون بالاتر از مقدار طبیعی و تبعات آن برای اعضاء مختلف بدن. مواد غذایی در داخل دستگاه گوارش معده و روده) شکسته شده و به قند ساده ای به نام گلوکز تبدیل می شوند. بعد از فرایند تجزیه غذا به قند، گلوکز وارد جریان خون می شود و این همان چیزی است که به آن قند خون می گوییم. گلوکز یا قند، مهمترین منبع انرژی بدن ما است. سلول های بدن شما برای استفاده از گلوکز، نیاز به انسولین دارند.
انسولین هورمونی است که توسط غده پانکراس یا لوزالمعده ساخته می شود و همانند کلیدی در سلول را برای ورود گلوکز باز می کند. اگر چرخه متابولیسم (سوخت و ساز بدن شما طبیعی باشد، سلول های بدن شما توانایی لازم برای استفاده از گلوکز موجود در جریان خون را دارند. اما اگر بدن شما توانایی لازم جهت تولید مقدار کافی انسولین و یا استفاده مطلوب از آن را نداشته باشد، گلوکز (قندخون) وارد سلول های بدن نمی شود و سطح آن در خون از مقدار طبیعی فراتر می رود. به این حالت دیابت گفته می شود. دیابت به دو نوع عمده تقسیم می شود:
دیابت نوع ۱
در این نوع دیابت یا انسولین ساخته نمی شود و یا مقدار آن ناچیز است. بنابراین فرد مبتلا به دیابت نوع ۱، برای ادامه حیات به تزریق انسولین نیاز دارد.
دیابت نوع ۲
در این نوع از دیابت، لوزالمعده هنوز قادر به تولید انسولین مورد نیاز سلول های بدن هست (گرچه به مقادیر ناکافی) ولی سلول های بدن به انسولین موجود در خون پاسخ نمی دهند. دیابت نوع ۲ شایع ترین شکل بیماری قند است. این نوع از دیابت بیشتر در افراد میان سال و سالخورده دیده می شود و غالبا زمینه ارثی دارد. وجه مشترک دیابت نوع او ۲، سطح بالای قند خون در هر دوی آنهاست.
آیا خانم های مبتلا به دیابت مجازند باردار شوند؟
زنانی که در سن باروریهستند معمولا مبتلا به دیابت نوع ۱ می باشند. ولی امروزه به علت این که سن ابتلا به دیابت نوع ۲ هم در حال کاهش است افراد جوان تر هم به دیابت نوع ۲ مبتلا می شوند و آن ها هم تمایل به باردار شدن دارند، لذا هم مبتلایان به دیابت نوع ۱ و هم نوع۲ می توانند در سنی باشند که امکان بارداری وجود دارد.
با توجه به پیشرفت های علمی مهار بیماری دیابت و مراقبت های پزشکی که قبل و در حین بارداری و همچنین ورود فناوری های نوین به حیطه درمان دیابت، از جمله دستگاههای اندازه گیری قند خون و در دسترس بودن انواع ابزار تزریق انسولین مانند قلمهای تزریق و راحت بودن مصرف آن ها، امروزه بارداری طبیعی و داشتن نوزاد سالم برای مادران دیابتی امکان پذیر شده است. به شرط آن که همه دستوراتی که برای نگه داری قند خون در حد طبیعی چه قبل از بارداری و چه در طول دوران بارداری داده می شوند به درستی رعایت شوند.
آمادگی بیماران دیابتی برای بارداری
بیماران دیابتی باید چند ماه بعد از برنامه ریزی و تنظیم دقیق قند خون اقدام به بارداری نمایند. علاوه بر تنظیم قند خون، رعایت نکات ذیل هم ضروری است:
- هر چند که احتمال بروز ناهنجاری های ژنتیک در نوزاد خانم های مبتلا به دیابت اندک است اما این بیماران باید پیش از بارداری در این خصوص مشاوره پزشکی انجام دهند.
- بیماران باید برای آشنایی با انواع غذا هایی که مبتلایان به دیابت در دوران بارداری می توانند مصرف کنند با متخصصین تغذیه مشورت کنند.
- بیماران دیابتی نوع ۲ که از قرص های پائین آورنده قندخون استفاده می کنند در دوران بارداری باید انسولین تزریق کنند لذا به مشاوره با پرستارانی نیاز دارند که نحوه تزریق انسولین را به آن ها آموزش دهند.
- از نکات مهم دیگر بررسی و تعیین مقدار و نحوه فعالیت بدنی است که در دوران بارداری ضرورت دارد
- بالاخره استفاده از دستگاه های اندازه گیری قند خون برای بیماران دیابتی باردار لازم و آموزش بیماران برای استفاده صحیح از این دستگاه ها ضروری است.
پس برای انجام مراقبت های قبل از بارداری، گروه های زیر باید به شما کمک کنند:
- پزشک فوق تخصص غدد که برای درمان دیابت به او مراجعه می کردید.
- متخصص زنان
- متخصص تغذیه و متخصص آموزش دیابت
- متخصص ژنتیک پزشکی
مصرف ویتامین قبل از شروع بارداری
قبل از بارداری، در حین بارداری و بعد از زایمان، باید نحوه تغذیه مناسب، مصرف ویتامین ها و مراقبت از مادران به طور دقیق ومشخص برنامه ریزی و اجرا شوند تا از بروز عوارض عصبی در نوزادان جلوگیری شود. یکی از مهم ترین مواد لازم برای مادران باردار اسید فولیک است. تحقیقات نشان می دهند که مصرف اسید فولیک قبل از شروع بارداری برای کاهش بروز ناهنجاری های جنینی بسیار موثر است.
ماده دیگری که قبل از اقدام به بارداری و در دوران بارداری بر مصرف آن تاکید می شود آهن است. مصرف آهن به ویژه در زنان بارداری که دچار فقر آهن هستند توصیه می شود. همچنین مصرف مواد گیاهی، سبزیجات، میوه ها و غلات به زنان باردار توصیه می شود. نکته دیگری که باید به آن توجه داشت عدم مصرف الکل و داروهای مخدر در زمان بارداری است. همچنین عدم مصرف دخانیات، قبل و در خلال بارداری قويا مورد تاکید قرار دارد.
بررسی های پیش از بارداری که برای خانم های مبتلا به دیابت لازم است
خانم های مبتلا به دیابت باید پیش از بارداری از نظر وجود عوارض دیابت مورد معاینه کامل قرار بگیرند چرا که برخی از این عوارض ممکن است در اثر بارداری تشدید شوند. معاینه پزشکی باید شامل موارد زیر باشد:
رتینوپاتی دیابتی (درگیری شبکیه چشم در اثر دیابت)
ممکن است از قبل ایجاد شده باشد یا در دوران بارداری رخ دهد و در زمان بارداری می تواند رو به وخامت بگذارد. شما می بایست قبل از اقدام به بارداری چشم هایتان را از نظر وجود رتینوپاتی بررسی کنید و سپس طبق برنامه خاصی که پزشکتان برای شما در نظر خواهد گرفت نسبت به معاینه چشم در طول بارداری اقدام کنید.
فشار خون بالا
بیماران دیابتی که به بیماری پر فشاری خون مبتلا هستند باید در مورد داروهای فشارخون و بی خطر بودن آن ها در دوران بارداری و احیانا نیاز به مصرف داروهای جایگزین در این دوران، با پزشک خود مشورت کنند.
بیماری کلیوی
در صورتی که خانم مبتلا به دیابت درگیری کلیوی هم داشته باشد، ممکن است در دوران بارداری بیماری کلیویش تشدید شود. همچنین اختلال کارکرد کلیه می تواند بر روی بارداری اثرات منفی داشته باشد. لذا انجام آزمایشات تشخیصی برای بررسی عملکرد کلیه بسیار اهمیت دارد.
بیماری قلبی و عروقی
اگر بیماری قلبی عروقی وجود داشته و به درستی درمان نشود می تواند در دوران بارداری خطرآفرین باشد. با این وجود در صورت صلاح دید پزشک و درمان شدن بیماری، این گونه بیماران نیز می توانند بارداری طبیعی داشته باشند.
مهار قند خون قبل از بارداری
همان طور که گفتیم کلید داشتن بارداری سالم در مبتلایان به دیابت، تنظیم دقیق قندخون از ۳ ماه مانده به بارداری و ادامه دادن آن در طول بارداری است ۳ ماهه اول بارداری، اندام های جنین در حال تشکیل و رشد بوده و میزان نبودن قند خون، می تواند باعث ایجاد ناهنجاری جنین شود.
میزان قند خون مناسب قبل از بارداری و در طول دوران بارداری شامل موارد زیر می باشد:
| قبل از بارداری | در طول بارداری | |
| قبل از غذا | کمتر از 100 | کمتر از 90 |
| 1 ساعت بعد از غذا | – | کمتر از 130 |
| 2 ساعت بعد از غذا | کمتر از 140 | کمتر از 120 |
برای رسیدن به این اهداف باید بین مصرف مواد غذایی، ورزش و تزریق انسولین تعادل برقرار گردد. ابزارهای نیل به این هدف عبارتند از:
داشتن برنامه غذایی مناسب
اصولا افراد مبتلا به دیابت، برنامه غذایی مرتبی دارند. اما برای پیش گیری از افزایش یا کاهش زیاد غلظت قندخون در طول بارداری لازم است با متخصص تغذیه و پزشک معالج خود مشورت کنند. اگر در شروع بارداری وزن بیمار بیش از حد معمول بود، پزشک و متخصص تغذیه در مورد نحوه افزایش وزن مناسب در طول بارداری او را راهنمایی خواهند کرد.
پایش قند خون توسط بیمار
این فرایند مشتمل است بر:
- اندازه گیری قندخون با گلوکومتر
- تنظیم قندخون و نگه داشتن – آن در محدوده طبیعی. به طوری که سطح قند خون در همه حالات (قبل و بعد از غذا) نزدیک به حدود طبیعی باقی بماند.
سطح قندخونتان در طول روز به علت مصرف مواد غذایی مختلف بسته به نوع و مقدار غذایی که مصرف می کنید متغیر است. نوع و شدت فعالیت بدنی نیز از عوامل تاثیر گذار بر روی قندخون است.
در صورت داشتن آگاهی کافی در مورد نحوه تنظیم قندخون، می توانید به خود کمک کنید تا یک بارداری سالم داشته باشید. | قندخونتان را هر روز و در صورت امکان در ساعت های مختلف روز، اندازه گیری کنید. این کار به شما کمک خواهد کرد تا راحت تر در مورد نوع و میزان مصرف مواد غذایی تصمیم بگیرید. بهتر است این کار را ۴ بار در روز انجام دهید:
- وقتی از خواب بیدار می شوید (در حالت ناشتا)
- ۱ تا ۲ ساعت بعد از مصرف صبحانه
- ۱ تا ۲ ساعت بعد از مصرف ناهار
- ۱ تا ۲ ساعت بعد از مصرف شام
گاهی اوقات لازم است قندخونتان را قبل از خواب و یا ساعت ۳ نیمه شب هم اندازه گیری کنید. در صورت بالابودن قند خون، بهتر است با پزشک معالج خود برای مهار آن مشورت کنید.
تزریق انسولین
اگر به دیابت نوع ۱ (وابسته به انسولین ) مبتلا هستید:
در دوران بارداری نیاز شما به انسولین زیاد میشود. این افزایش نیاز، به ویژه در ۳ ماهه آخر بارداری به علت ترشح بیشتر هورمونهای جفتی) تشدید می شود.
هورمونهای جفت به رشد جنین کمک می کنند اما در عین حال جلوی فعالیت انسولین در بدن مادر را هم می گیرند. در نتیجه نیاز بدن خانم باردار به انسولین بیشتر می شود.
اگر به دیابت نوع ۲ (غیر وابسته به انسولین) مبتلا هستید:
اگر پیش از بارداری برای درمان دیابت از قرص های پایین آورنده قندخون استفاده می کرده اید در زمان بارداری نباید مصرف آن ها را ادامه دهید. پیش از باردار شدن پزشک شما برای مهار قندخونتان درمان با انسولین را شروع خواهد کرد.
فعالیت ورزشی متعادل و متناسب
ورزش به ویژه در مبتلایان به دیابت نوع ۲، یکی از پایه های اصلی درمان است و همراه با برنامه غذایی صحیح در مهار قندخون نقش اساسی دارد. با متخصص آموزش دیابت در مورد ورزش کردن در دوران بارداری مشورت کنید.
ورزش در دوران بارداری به سلامت شما کمک خواهد کرد. اما اگر مبتلا به فشار خون بالا، مشکلات چشم، کلیه یا قلب، آسیب اعصاب و آسیبهای عروقی هستید لازم است در مورد خطرهای ورزش در دوران بارداری، با پزشک خود مشورت کنید. به طور کلی در دوران بارداری نباید ورزش های سنگین انجام دهید. بهترین ورزش ها در دوران بارداری، پیاده روی و شنا هستند.
زایمان فرد مبتلا به دیابت
نزدیک زایمان، پزشک میزان رشد و وضعیت سلامت جنین را بررسی کرده و سپس در مورد نحوه زایمان تصمیم می گیرد. در شروع زایمان نیاز به انسولین کم می شود به گونه ای که گاهی اوقات در طول زایمان و یا ۷۲ – ۲۴ ساعت بعد از تولد نیز، به تزریق انسولین احتیاجی نیست. تنظیم قندخون قبل و از زایمان و در خلال آن بسیار مهم است. زیرا قند زیاد خون مادر می تواند باعث تولید مقادیر زیاد انسولین در بدن نوزاد شده و در نتیجه باعث افت قند خون نوزاد شود.
مبتلایان به دیابت نوع ۲ بعد از زایمان و در دوران شیردهی نیز مجاز به مصرف داروهای خوراکی نبوده و همچنان ممکن است به تزریق انسولین نیاز داشته باشند اما در صورتی که به هر علتی قادر به شیردهی نباشند معمولا می توانند قند خون خود را مانند دوران قبل از بارداری با مصرف داروهای خوراکی تنظیم نمایند.
مراقبتهای بعد از تولد نوزاد در مادران دیابتی
بدن شما به علت فعالیت زیاد در دوران بارداری، بعد از تولد نوزاد به استراحت نیاز دارد. قندخون برخی مادران در طول چند هفته اولیه پس از زایمان، کاهش می یابد و برعکس قندخون بعضی دیگر به سرعت بالا می رود. بنابراین وضعیت قند خون در دوران بعد از زایمان قابل پیش بینی نیست.
همچنین ممکن است تغییر در برنامه خواب و غذا خوردن، سبب تغيير قند خون شما شود. از این رو همانند دوران قبل از بارداری در تنظیم قند خون خود کوشا باشید. برای پیش گیری از افت قندخون در طول دوران شیردهی لازم است:
- قبل یا حین شیردهی، یک میان وعده حاوی پروتئین و کربوهیدرات (مثلا ساندویچ، نان و گوشت…) مصرف کنید.
- به مقدار کافی مایعات بنوشید. در حین شیردهی، آب یا چای بدون قند مصرف نمائید.
- اگر در زمان شیردهی دچار کاهش قندخون شدید، شیردهی را متوقف کرده و برای برطرف کردن افت قند خون، چیزی میل کنید.
پرسش های رایج درباره بارداری و دیابت
آیا نوزادم هم دیابتی خواهد بود؟
فرزند شما در بدو تولد دیابت نخواهد داشت هر چند که در سال های آتی زندگی خود، نسبت به نوزادان متولد شده از مادران غیر دیابتی، خطر بروز دیابت در او بیشتر خواهد بود. احتمال بروز دیابت نوع ۱ در فرزند مادری که دیابت نوع ۱ دارد کمتر از ۲٪ است.
آیا نوع انسولین و میزان آن در دوران بارداری تغییر خواهد کرد؟
معمولا مقدار انسولین لازم بخصوص از نیمه دوم حاملگی تغییر می کند. طبق صلاحدید پزشک ممکن است تغییر نوع انسولين هم لازم باشد.
دیابت چه اثراتی بر روی فرزندم خواهد داشت؟
در صورت بالا بودن قند خون شما، این بیماری می تواند عوارضی برای فرزندتان به همراه داشته باشد. در زیر عوارضی را که ممکن است به وجود آیند نام می بریم. لازم به ذکر است که اگر قندخون مادر به خوبی تنظیم نشود این عوارض ایجاد می شوند.
- تولد نوزاد با وزن بالا
یعنی وزن بچه بالاتر از حد طبیعی خواهد بود. بزرگ بودن بیش از حد می تواند سبب ایجاد جراحت ها و شکستگی هایی در نوزاد، حين زایمان طبیعی شده در نتیجه انجام زایمان سزارین لازم باشد.
- افت قند خون نوزاد بعد از تولد
یعنی قند خون نوزاد به پائین تر از حد طبیعی برسد و تزریق سرم قندی غلیظ به نوزاد لازم باشد.
- مشکلات تنفسی
پس از تولد ممکن است نوزاد به علت عدم تکامل کافی ریه هایش، دچار مشکلات تنفسی شود.
- زردی یا یرقان طول کشیده
یعنی زرد شدن رنگ پوست و قسمت سفید چشم نوزاد. این رخ داد در صورت درمان، مشکل جدی برای نوزاد به وجود نمی آورد.
- پائین بودن کلسیم و منیزیوم خون نوزاد
این اتفاق ممکن است باعث اسپاسم (گرفتگی عضلات دست و پای نوزاد شود. این حالت را می توان با مکمل های منیزیوم و کلسیم درمان کرد.
آیا می توانم به فرزندم شیر بدهم؟
بله. با رعایت مراقبت هایی که در صفحات پیشین گفته شد شیردهی کاملا بدون خطر خواهد بود.
