دیابت بارداری نوعی از دیابت است که اولین بار در یک خانم باردار پدیدار می شود و معمولا بعد از خاتمه بارداری مرتفع می گردد. قندخون بالا در دوران بارداری برای جنین و مادر مضر می باشد. با شناخت و اداره درست دیابت بارداری می توان از بروز عوارض آن جلوگیری کرد. این مقاله به منظور آشنایی با دیابت بارداری و روش های مهار و کاهش عوارض آن تهیه شده است.
دیابت بارداری به چه علت ایجاد می شود؟
انسولین ماده ای است که تنظیم قند خون را در بدن به عهده دارد. در طی یک بارداری طبیعی، تغییراتی در سطح هورمون های بدن رخ می دهد. در نتیجه این تغییرات در افرادی که زمینه مساعدی دارند، انسولین دیگر نمی تواند به درستی عمل خود را انجام دهد و در نتیجه قند خون بالا می رود.
عوامل خطر ابتلا به دیابت بارداری کدامند؟
برای تشخیص عوامل خطرزای ابتلا به دیابت بارداری، وجود عوامل ذیل را در خود شناسایی کنید و در اولین مراجعه به پزشک در دوران حاملگی با او در میان بگذارید.
- آیا پدر، مادر، خواهر یا برادری دارید که مبتلا به دیابت باشد؟
- آیا سن شما بالای ۲۵ سال یا کم تر از ۱۸ سال است؟
- آیا اضافه وزن دارید؟ (به طور تقریبی باید وزن پیش از بارداری شما معادل دو رقم سمت راست عدد قدتان باشد به عنوان مثال وزن مناسب برای یک خانم با قد ۱۵۷ سانتی متر حدود ۵۷ کیلو گرم است)
- آیا سابقه دیابت بارداری داشته و یا سابقه تولد نوزاد با وزن بیش از ۴ کیلوگرم داشته اید؟
- آیا به شما گفته شده است که در معرض خطر ابتلا به دیابت هستید؟ (یعنی قندخون شما بالاتر از حد طبیعی است ولی هنوز به حدی نیست که بیماری دیابت به آن اطلاق شود). نام دیگر این حالت «اختلال تحمل گلوکز» است.
- اگر یک یا چند عامل خطر را دارید، احتمال ابتلای شما به دیابت بارداری بیش تر از کسانی است که این عوامل خطر را ندارند.
- اگر هیچ یک از عوامل خطر را ندارید، احتمال ابتلای شما به دیابت بارداری کم است.
چه کسانی و چه وقت باید از نظر دیابت بارداری بررسی شوند؟
پزشک شما با توجه به عوامل خطرزا، درباره لزوم بررسی و زمان انجام آزمایش های لازم تصمیم گیری می کند.
اگر خطر متوسط یا زیادی برای ابتلا به دیابت بارداری داشته باشید، باید قندخون شما در اولین نوبت مراجعه به پزشک در بارداری بررسی شود و اگر نتیجه آزمایش طبیعی باشد، بین هفته ۲۴ تا ۲۸ حاملگی مجددا آزمایش شود.
اگر خطر کمی برای ابتلا به دیابت بارداری دارید، بین هفته ۲۴ تا ۲۸ حاملگی قندخون شما اندازه گیری می شود.
آزمایش هموگلوبین A1C؛ هر آن چه لازم است بدانید
دیابت بارداری چگونه تشخیص داده می شود؟
برحسب وجود عوامل خطر و نتایج آزمایش ها، ممکن است انجام یک یا چند آزمایش از آزمایشات زیر لازم باشد:
آزمایش قند خون ناشتا یا قندخون تصادفی
قبل از انجام آزمایش قند خون ناشتا، باید به مدت ۸ ساعت از خوردن و آشامیدن پرهیز کنید، ولی آزمایش قند خون تصادفی در هر زمان از روز و بدون هیچ گونه محدودیتی در مصرف مواد غذایی قابل انجام است. این آزمایش ها این آزمایش ها تعدادی از مبتلایان به دیابت بارداری را شناسایی می کنند ولی گاهی بنا به تشخیص پزشک برای برای تشخیص دیابت بارداری انجام آزمایشات دیگری هم لازم است.
آزمایش تحمل گلوکز خوراکی (OGTT)
دست کم سه روز قبل از انجام این آزمایش، شما باید رژیم غذایی عادی داشته باشید و از ۸ ساعت مانده به انجام آزمایش ناشتا باشید. قند خون، قبل از انجام آزمایش اندازه گیری می شود. پس از آن یک نوشیدنی شیرین استاندارد (حاوی ۷۵ گرم گلوکز) مینوشید وقندخون شما، یک ساعت و دو ساعت بعد از آن اندازه گیری می شود. اگر قند خون در هر یک از این موارد، بالاتر از حد طبیعی باشد، شما مبتلا به دیابت بارداری هستید. البته هر مورد غیر طبیعی دست کم یک بار دیگر باید تکرار و تایید شود. برای انجام صحیح ازمایش بهتر است نوشیدنی مذکور را جرعه جرعه و طی ۵ دقیقه بنوشید و طی ۲ ساعت انجام آزمایش راه نروید.
مقادیر بالاتر از حد طبیعی در تست تحمل گلوگز:
- بیشتر از 93 mg/dl ناشتا
- بیشتر از 180 mg/dl یک ساعت بعد
- بیشتر از 155 mg/dl دو ساعت بعد
دیابت بارداری چه اثراتی بر روی کودک من خواهد داشت؟
عوارض ناشی از دیابت بارداری درمان نشده، بر روی جنین عبارتند از:
- وزن بالای نوزاد هنگام تولد: که می تواند منجر به زایمان سخت و وارد آمدن آسیب به نوزاد در زمان زایمان شود.
- کاهش قند خون نوزاد بعد از تولد: که می تواند منجر به تشنج و کاهش سطح هوشیاری نوزاد و یا ایجاد عوارض مغزی شود. و مشکلات تنفسی نوزاد.
- ناهنجاری های جنینی (در صورتی که قند خون شما از اوایل بارداری بالا باشد احتمال ایجاد ناهنجاری در جنین وجود دارد).
- سقط جنین
- زیادی مایع آمنیوتیک که به دنبال آن خطر پیچ خوردن بند ناف و خفه شدن جنین بالا می رود.
در صورت ابتلا به دیابت بارداری، آیا بررسی سلامت جنین لازم است؟
در صورت ابتلای شما به دیابت بارداری، ممکن است بررسی هایی توسط پزشک برروی جنین انجام شود که عبارتند از:
- سونوگرافی: جهت بررسی میزان رشد جنین.
- بررسی میزان حرکت جنین.
- بررسی ضربان قلب جنین
- آزمون های تخصصی دیگری که توسط پزشک توصیه می شوند.
همکاری شما با پزشک، قطعا در تولد نوزاد سالم به شما کمک خواهد کرد.
دیابت بارداری چه اثراتی بر روی خانم های باردار خواهد داشت؟
اغلب خانم های مبتلا به دیابت بارداری بدون علامت هستند، دیابت بارداری ممکن است:
- خطر افزایش فشار خون و ابتلا به مسمومیت حاملگی را در دوران بارداری افزایش دهد.
- خطر تولد نوزاد با وزن بالا و به تبع آن نیاز به انجام سزارین را افزایش دهد.
دیابت بارداری معمولا با تولد نوزاد بهبود می یابد، با این وجود در خانم هایی که مبتلا به دیابت بارداری می شوند بعدها خطر بروز دیابت نوع ۲ نسبت به دیگران بالاتر خواهد بود. همچنین احتمال ابتلا به دیابت بارداری در حاملگی های بعدی نیز بیشتر می شود. بسیاری از مادران مبتلا به دیابت بارداری از شیردهی به نوزاد خود واهمه دارند. شیردهی به نوزادانی که مادرانشان به دیابت بارداری مبتلا بودهاند، مشکلی چه برای مادر و چه برای نوزاد ایجاد نمی کند.
دیابت بارداری چگونه درمان می شود؟
درمان دیابت بارداری به معنای نگه داشتن قندخون در محدوده طبیعی است. شما باید بیاموزید که چگونه قندخون خود را با استفاده از ابزارهای ذیل در حد طبیعی نگه دارید:
برنامه غذایی
جهت داشتن یک برنامه غذایی مناسب برای خود و جنین با یک متخصص تغذیه مشورت کنید یک برنامه غذایی مناسب باید بتواند قند خون را در محدوده طبیعی حفظ کند. این برنامه غذایی شما را راهنمایی می کند که چقدر، چه وقت و چه نوع غذاهایی بخورید. نوع، مقدار و زمان مصرف غذا سه نکته مهم در حفظ قندخون در محدوده طبیعی هستند. شما باید:
- مصرفی شیرینی جات را محدود کنید.
- سه وعده غذایی و همچنین سه میان وعده مصرف کنید.
- درباره زمان و مقدار کربوهیدرات مورد نیاز روزانه و مقادیر مصرف مجاز آگاهی لازم را به دست آورید، با داشتن برنامه غذایی مدون خواهید دانست که چه زمانی و چه مقدار کربوهیدرات در هر وعده و یا میان وعده مصرف کنید.
- برنامه غذایی توصیه شده در طی حاملگی، انرژی لازم برای مادر و جنین را تامین می کند و آسیبی به مادر یا جنین نمی رساند.
فعالیت بدنی
انجام فعالیتهای بدنی، از قبیل پیاده روی و شناکردن به شما کمک می کند تا قندخونتان به حد طبیعی برسد. با پزشک خود در مورد بهترین نوع فعالیت مشورت کنید. اگر در حال حاضر فعالیت شما زیاد است از پزشک خود بخواهید شما را راهنمایی کند که برنامه فعالیتتان چگونه باشد.
انسولین
در دوران بارداری نمی توان از داروهای خوراکی پایین آورنده قندخون استفاده کرد. برخی از خانم های مبتلا به دیابت بارداری، برای رسیدن به قندخون طبیعی علاوه بر برنامه غذایی و فعالیت بدنی به تزریق انسولین نیاز دارند. در صورت نیاز به انسولین، پزشک مقدار و زمان تزریق را تعیین خواهد کرد. انسولین برای جنین مضر نیست و از طریق جریان خون به جنین منتقل نمی شود.
چگونه می توان از سطح قند خون خود آگاهی یافت؟
پزشک جهت کنترل قندخون، استفاده از دستگاه کوچکی به نام گلوکومتر را به شما توصیه خواهد کرد. شما باید یاد بگیرید که:
- چگونه از این دستگاه استفاده کنید.
- چگونه یک قطره خون از نوک انگشت خود بگیرید.
- محدوده طبیعی قند خون را بدانید.
- چه زمانی قند خون خود را اندازه گیری کنید.
زمان هایی که باید قند خون را اندازه بگیرید:
- صبح که از خواب بیدار می شوید (قند ناشتا)
- ۱ – ۲ ساعت بعد از صرف صبحانه
- ۱ – ۲ ساعت بعد از صرف نهار
- ۱ – ۲ ساعت بعد از صرف شام
مقادیر طبیعی قند خون در یک خانم باردار:
- قند ناشتا: کمتر از 90
- دو ساعت بعد از غذا: کمتر از 120
هر زمان که قند خون را اندازه می گیرید نتیجه را در یک دفترچه یادداشت کنید و در هر نوبت مراجعه نتایج را به پزشک خود ارائه دهید. در صورتی که نتایج حاکی از نبودن قندخون در محدوده طبیعی باشد، پزشک در مورد اقدام مناسب برای کنترل قند خون شما تصمیم گیری خواهد کرد.
بعد از تولد نوزاد، چگونه می توان از بهبودی دیابت اطمینان حاصل کرد؟
6 هفته بعد از تولد نوزاد، باید قندخون خود را اندازه گیری کنید. در اکثر خانم های مبتلا به دیابت بارداری، بعد از اتمام بارداری، دیابت مرتفع می شود ولی خطر ابتلا به دیابت بارداری در حاملگی های بعدی و ابتلا به دیابت نوع ۲ در مراحل بعدی بیش از سایرین خواهد بود.
در صورتی که در دوران بارداری قندخون مهار نشده باشد، بررسی و مراقبت ویژه از نوزاد در ۲۴ ساعت اول بعد از تولد ضروری است.
چگونه می توان بعد از زایمان و بهبود دیابت بارداری از ابتلای بعدی به دیابت نوع ۲ جلوگیری کرد؟
با انجام دستورالعمل زیر می توانید از ابتلا به دیابت نوع ۲ جلوگیری کنید و یا حداقل شروع بیماری را به تاخیر بیندازید:
- اگر اضافه وزن دارید می توانید با کم کردن ۷-۵ درصد از وزن خود به مقدار قابل توجهی جلوی ایجاد دیابت را بگیرید.
- حداقل ۳۰ دقیقه در روز نوعی فعالیت بدنی از قبیل پیاده روی با شنا داشته باشید.
- برنامه غذایی سالم داشته باشید. روزانه مقادیر کافی از حبوبات، میوه ها و سبزیجات مصرف کنید.
- از مصرف چربی ها و غذاهای دارای کالری زیاد خودداری کنید. متخصص تغذیه می تواند در طراحی یک برنامه غذایی مناسب به شما کمک کند.
- خانم های مبتلا به دیابت بارداری باید هر سه سال یک بار، از نظر ابتلا به دیابت نوع ۲، تحت بررسی کامل قرار گیرند. تشخیص زودهنگام دیابت در پیش گیری از ابتلا به عوارض دیررس آن بسیار کمک کننده است.
