در مقاله ” دیابت چیست ” از مجله سلامت سایت کلینیک غدد تهران با انواع دیابت و راه های درمان آن توسط متخصصین این حوزه آشنا خواهیم شد. احتمالا نام بیماری دیابت تاکنون زیاد به گوشتان خورده است؛ با تغییر سبک زندگی در سال‌های اخیر، شمار مبتلایان به این بیماری که با نام «بیماری قند خون» در میان مردم شناخته می‌شود، روزانه در حال افزایش است.
در متن پیش رو قصد داریم شما را با انواع دیابت، علل بروز آن، علائم و درمان آن آشنا کنیم.
آنچه در این مقاله خواهید خواند:
- دیابت چیست؟
- علت بروز دیابت چیست؟
- انواع مختلف بیماری دیابت
- علائم بیماری دیابت
- چه کسانی بیشتر در معرض ابتلا به دیابت هستند؟
- عوارض ابتلا به دیابت
- چطور از ابتلا به دیابت پیشگیری کنیم؟
- آیا عوارض دیابت قابل پیشگیری هستند؟
- دیابت چگونه درمان می‌شود؟
- پاسخ به برخی سوالات رایج درباره دیابت
دیابت چیست ؟
دیابت میلتوس( diabetes mellitus)، دیابت شیرین یا به اختصار دیابت، به گروهی از بیماری‌ها گفته می‌شود که استفاده بدن از قند خون( گلوکز) را دچار مشکل می‌کنند. گلوکز یک ماده حیاتی برای سلامتی بدن است؛ زیرا انرژی لازم برای سلول‌های سازنده عضلات و بافت‌های بدن را تامین می‌کند. علاوه بر این گلوکز سوخت اصلی سلول‌های مغزی است.
علت بروز دیابت براساس انواع آن فرق می‌کند؛ اما همه آن‌ها در یک ویژگی مشترک هستند: «بالا رفتن سطح قند خون». بالا رفتن قند خون درنهایت می‌تواند مشکلات زیادی برای سلامتی ایجاد کند.
علت بروز دیابت چیست؟
برای این که دلیل بروز دیابت را بدانید، در قدم اول لازم است با نحوه سوخت و ساز گلوکز در بدن آشنا شوید. غده پانکراس یا همان لوزالمعده هورمون انسولین (insulin) را ترشح می‌کند؛ این هورمون وظیفه دارد تا قند یا گلوکز خون را برای ذخیره‌سازی یا تامین انرژی به درون سلول‌های بدن هدایت کند. در صورت ابتلا به دیابت، بدن قادر نخواهد بود که هورمون انسولین را ترشح کند و یا از آن به طور موثری استفاده کند. به همین دلیل سطح قند خون بالا می‌رود.
بالا رفتن قند خون درنهایت می‌تواند آسیب‌های جبران‌ناپذیری به نواحی مختلف بدن از قبیل اعصاب، چشم‌ها، کلیه‌ها و سیستم قلبی- عروقی وارد کند. به همین دلیل لازم است که بیماری دیابت کنترل و درمان شود. در ادامه مقاله دیابت چیست با اانواع دیابت آشنا خواهیم شد.
انواع مختلف بیماری دیابت
بیماری دیابت شیرین انواع مختلفی دارد؛ از جمله:
دیابت نوع 1
به دیابت نوع 1 دیابت وابسته به انسولین هم گفته می‌شود؛ از آن جایی که بروز آن اغلب در سنین پایین است، سابقا به آن دیابت جوانی هم گفته می‌شد. حدود 10درصد از مبتلایان، به این نوع دیابت دچار هستند.
این نوع دیابت، یک بیماری خودایمنی است؛ خودایمنی به گروهی از بیماری‌ها گفته می‌شود که سیستم ایمنی فرد علیه سلول‌های خودی فعال شده و به آن‌ها آسیب می‌رساند. در دیابت نوع 1، سلول‌های ایمنی علیه سلول‌های سازنده انسولین در پانکراس فعال شده و تولید و ترشح انسولین را مختل می‌کنند. به همین دلیل افراد مبتلا به دیابت نوع1، از آغاز درمان نیاز به تزریق انسولین دارند.
بیماران مبتلا به دیابت نوع1، درصورت عدم درمان ممکن است با مشکلات مختلفی روبه‌رو شوند؛ از جمله: درگیری عروق چشم‌ها( رتینوپاتی دیابتی)، اعصاب( نوروپاتی دیابتی) و کلیه‌ها (نفروپاتی دیابتی). افراد مبتلا به دیابت نوع 1 بیشتر از سایر افراد در معرض ابتلا به بیماری‌های قلبی- عروقی و سکته‌های مغزی هستند.
دیابت نوع 2
به دیابت نوع2 در گذشته دیابت غیروابسته به انسولین گفته می‌شد؛ حدود 90 درصد از مبتلایان، به این نوع دیابت مبتلا هستند.
با وجود این که در گذشته بیشتر مبتلایان، در گروه سنی میانسال یا سالمندان بوندند، اما امروزه با تغییر سبک زندگی و افزایش چاقی و اضافه وزن در سنین پایین، میانگین سنی ابتلا به این بیماری هم کاهش یافته است.
در این نوع دیابت، علی‌رغم این که پانکراس انسولین تولید می‌کند، برای استفاده بدن کافی نیست و یا بدن قادر به استفاده صحیح از آن نیست؛ «مقاومت به انسولین» به حالتی گفته می‌شود که سلول‌های بدن به انسولین پاسخ مناسب ندهد.
با وجود این که دیابت نوع 2 خفیف‌تر از نوع 1 است، اما مشابه آن می‌تواند عوارض زیادی برای کلیه‌ها، چشم‌ها و اعصاب ایجاد کند؛ دیابت نوع2 ریسک ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی و سکته‌های مغزی را بالا می‌برد.
دیابت بارداری
بارداری در برخی زنان می‌تواند باعث مقاومت به انسولین شود؛ دیابت بارداری، عموما در میانه یا اواخر بارداری خودش را نشان می‌دهد. از آن جایی که جنین قند مورد نیازش را از طریق جفت از مادر تامین می‌کند، لازم است دیابت بارداری کنترل شود تا عوارضی برای جنین ایجاد نکند.
دیابت بارداری با خاتمه بارداری اغلب برطرف می‌شود؛ با این حال احتمال ابتلا به دیابت نوع2 را در آینده بالا می‌برد.
پره دیابت یا پیش دیابت
پره دیابت به حالتی گفته می‌شود که قند خون بالاست اما نه آنقدر که به آن دیابت گفته شود؛ وضعیت پره دیابتیک به این معنی است که بیشتر احتمال دارد در آینده به دیابت نوع2 و نیز بیماری‌های قلبی، عروقی مبتلا شوید. به همین دلیل لازم است رژیم غذایی کم چربی و کم قند را رعایت کنید و انجام منظم ورزش را در برنامه روزانه‌تان درنظر بگیرید.
دیابت بی مزه ( diabetes insipidus) گرچه اسمی مشابه دیابت شیرین دارد، اما با آن فرق می‌کند؛ در دیابت بی‌مزه کلیه‌ها بیش از حد آب از بدن دفع می‌کنند.
علائم بیماری دیابت
علائم بیماری دیابت بستگی دارد که قند خونتان چقدر بالا رفته باشد؛ برخی افراد پره دیابتی و مبتلایان به دیابت نوع2 ممکن است هیچ علامتی را تجربه نکنند، در حالی که بروز علائم دیابت نوع 1 ممکن است سریع و پرسروصدا باشد.
برخی علائم عمومی که بین دیابت نوع 1 و 2 مشترک است، شامل موارد زیر است:
- احساس تشنگی بیش از حد
- احساس گرسنگی بیش از حد
- خشکی دهان
- تکرر ادرار
- کاهش وزن بی‌دلیل
- خستگی
- تاری دید
- تحریک‌پذیری
- بی‌حسی یا گزگز نوک انگشتان دست یا پا
- عفونت‌های مکرر، مثل عفونت‌های پوستی
- ترمیم آهسته زخم‌ها
علائم دیابت در مردان:
علاوه بر علائم عمومی دیابت، مردان مبتلا ممکن است هر یک از علائم زیر را تجربه کنند:
- کاهش میل جنسی
- اختلال نعوظ
- ضعف عضلانی
علائم دیابت در زنان:
زنان مبتلا ممکن است هر یک از علائم زیر را تجربه کنند:
- عفونت مجاری ادراری (UTI)
- عفونت قارچی واژن
- خارش و خشکی پوست
علائم دیابت بارداری:
اغلب زنانی که درطول بارداری دچار دیابت می‌شوند، هیچ علامتی ندارند؛ دیابت بارداری اغلب طی تست‌های روتینی که در فاصله‌ی هفته‌های 24 و 28 بارداری انجام می‌شود، تشخیص داده می‌شود. با این حال در برخی موارد نادر ممکن است زنان مبتلا هم احساس تشنگی بیش از حد یا تکرر ادرار داشته باشند.
چه کسانی بیشتر در معرض ابتلا به دیابت هستند؟
برخی عوامل هستند که شما در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به دیابت قرار می‌دهند.
ریسک فاکتورهای ابتلا به دیابت نوع 1
با این که علت اصلی ابتلا به دیابت نوع 1 مشخص نیست، با این حال موارد زیر می‌توانند احتمال ابتلای شما را در آینده بالا ببرند:
- سابقه خانوادگی: درصورتی که یکی از اعضای درجه 1 خانواده‌تان، به دیابت نوع1 مبتلا باشد، بیشتر احتمال دارد که شما هم به آن مبتلا شوید.
- عوامل محیطی: برخی عوامل محیطی مثل ابتلا به یک عفونت ویروسی هم می‌تواند در احتمال ابتلای شما به دیابت نوع 1 نقش داشته باشد.
ریسک فاکتورهای ابتلا به دیابت نوع 2
محققین هنوز به درستی نمی‌دانند که چرا برخی افراد به دیابت نوع 2 دچار می‌شوند و برخی دیگر نمی‌شوند؛ با این حال واضح هست که برخی عوامل می‌توانند احتمال ابتلای شما را به دیابت نوع 2 در آینده بالا ببرند، از جمله:
- اضافه وزن: هرچه توده چربی بدنتان بیشتر باشد، احتمال مقاومت به انسولین سلول‌ها بیشتر می‌شود.
- عدم فعالیت: هرچه کمتر فعالیت فیزیکی یا ورزش انجام دهید، احتمال بیشتری دارد که در آینده به دیابت نوع 2 مبتلا شوید؛ فعالیت فیزیکی به کنترل وزنتان کمک می‌کند و باعث می‌شود که بدن بیشتر از گلوکز به عنوان انرژی استفاده کند.
- سابقه خانوادگی: درصورت ابتلای یکی از اعضای درجه 1 خانواده به دیابت نوع2، احتمال ابتلای شما بالا می‌رود.
- سن: بالا رفتن سن، احتمال ابتلای شما به دیابت نوع 2 را بالا می‌برد. این مسئله ممکن است به دلیل کاهش فعالیت و افزایش وزن در سنین بالا باشد. با این حال نرخ ابتلا به دیابت نوع 2 در میان جوانان نیز در حال افزایش است.
- دیابت بارداری: درصورتی که در طول بارداری دچار دیابت شده باشید، بیشتر احتمال دارد که در آینده به دیابت نوع 2 دچار شوید؛ علاوه بر این درصورتی که وزن هنگام تولد نوزاد بیشتر از 4 کیلوگرم بوده باشد، احتمال ابتلای شما به دیابت نوع2 بالا می‌رود.
- سندروم تخمدان پلی کیستیک(PCOS): زنان مبتلا به سندروم تخدان پلی کیستیک اغلب پریودهای نامنظم دارند، و از چاقی و رشد موهای زائد شکایت دارند؛ این زنان بیشتر درمعرض ابتلا به دیابت نوع 2 هستند.
- فشار خون بالا: فشار خون بالای 90/140 به معنای بالا رفتن احتمال ابتلا به دیابت نوع 2 است.
- کلسترول و تری گلیسیرید بالا: سطح کلسترول و تری گلیسیرید خون با انجام آزمایش خون مشخص می‌شود.
شکل 4چاقی و اضافه وزن زیسک ابتلا به دیابت نوع 2 را بالا می‌برند.
ریسک فاکتورهای ابتلا به دیابت بارداری
درصورتی که هر یک از شرایط زیر را داشته باشید، بیشتر احتمال دارد که در طول بارداری دچار دیابت شوید:
- اضافه وزن
- سن بالای 25 سال
- سابقه دیابت بارداری در بارداری قبلی
- سابقه خانوادگی ابتلا به دیابت نوع 2
- ابتلا به سندروم تخمدان پلی کیستیک
- سابقه به دنیا آوردن نوزادی با وزن بیش از 4 کیلوگرم
عوارض ابتلا به دیابت
عوارض طولانی مدت بیماری دیابت به تدریج ایجاد می‌شوند؛ هر چه از زمان ابتلای شما به دیابت بیشتر گذشته باشد و قند خونتان کمتر کنترل‌شده باشد، بیشتر احتمال دارد که به عوارض بیماری دیابت دچار شوید. این عوارض می‌توانند ناتوان‌کننده و حتی درمواردی کشنده باشند؛ به همین دلیل کنترل و درمان بیماری اهمیت زیادی دارد.
عوارض قلبی و عروقی
بیماری دیابت احتمال ابتلا به انواع مختلفی از بیماری‌های قلبی و عروقی از قبیل بیماری عروق کرونری، سکته مغزی و تنگی عروق( آترواسکروز) را بالا می‌برد.
نوروپاتی یا آسیب اعصاب
آسیب اعصاب ممکن است ابتدا خودش را به صورت گزگز و بی‌حسی نوک انگشتان دست و پا نشان دهد؛ درصورتی که برای مدت طولانی دیابت را به صورت درمان‌نشده رها کنید، ممکن است با گذشت زمان به طور کلی حس یک اندام را از دست دهید.
آسیب اعصاب دستگاه گوارشی می‌تواند باعث بروز علائمی از قبیل اسهال، استفراغ و یا یبوست شود. در مردان می‌تواند باعث مشکلاتی در نعوظ شود.
نفروپاتی یا آسیب کلیوی
دیابت می‌تواند سیستم فیلتراسیون طبیعی کلیه را مختل کند. آسیب شدید کلیوی در ادامه می‌تواند باعث شود به دیالیز یا کلیوی احتیاج پیدا کنید.
شکل 5عوارض کلیوی دیابت درنهایت می‌تواند منجر به دیالیز شود
رتینوپاتی یا آسیب چشم‌ها
قند بالای خون می‌تواند باعث آسیب به عروق خونرسان چشم شود که درموارد شدید می‌تواند منجر به کوری کامل شود. علاوه بر این دیابت می‌تواند احتمال مشکلات جدی چشم از قبیل آب مرواردی و گلوکوم( افزایش فشار چشم) را بالا ببرد.
آسیب به پا
آسیب اعصاب پا می‌تواند درنهایت باعث بروز عواض جدی برای پا شود. درصورت عدم درمان، زخم‌های سطحی پا می‌توانند باعث بروز عفونت‌های جدی شوند. عفونت و عدم ترمیم زخم درنهایت می‌توانند کار را به جایی برسانند که قطع کردن پا ضرورت یابد.
سایر عوارضی که ممکن است به دنبال دیابت رخ دهند:
- مشکلات شنوایی
- مشکلات پوستی از قبیل عفونت‌های پوستی
- بیماری آلزایمر
- افسردگی
- مشکلات دهان و دندان
عوارض دیابت بارداری
دیابت بارداری می‌تواند هم برای جنین و هم برای مادر عوارضی داشته باشد.
عوارض احتمالی دیابت بارداری برای جنین:
- وزن بیش از حد حین تولد
- تولد نارس
- افزایش احتمال ابتلا به دیابت نوع 2 در آینده
- قند خون پایین
- زردی
- مرگ
عوارض احتمالی دیابت بارداری برای مادر:
- فشار خون بالا یا پره‌اکلامپسی
- افزایش احتمال ابتلا به دیابت نوع 2 در آینده
- احتمال ضرورت به زایمان سزارین
شکل 6دیابت بارداری می‌تواند هم برای مادر و هم برای جنین ایجاد عارضه کند.
چطور از ابتلا به دیابت پیشگیری کنیم؟
دیابت نوع 1 قابل پیشگیری نیست؛ با این حال اصلاح سبک زندگی می‌تواند تاحدی از بروز دیابت نوع 2 و دیابت بارداری پیشگیری کند:
غذاهای سالم بخورید
غذاهایی بخورید که کالری و چربی کم و درمقابل فیبر بالایی دارند. سعی کنید میوه‌هاو سبزیجات را در رژیم غذایی روزانه‌تان بگنجانید و تنوع را در وعده‌های غذایی خود رعایت کنید.
ورزش کنید
سعی کنید حداقل 30 دقیقه فعالیت فیزیکی هوازی متوسط را به برنامه روزانه خود اضافه کنید؛ در غیر این صورت حداقل 150 دقیقه فعالیت فیزیکی هوازی مثل پیاده‌روی یا دوچرخه سواری یک بار در هفته انجام دهید.
وزن ایده‌آل داشته باشید
درصورتی که مبتلا به اضافه وزن یا چاقی هستید، کاهش وزن و رسیدن به وزن ایده‌آل می‌تواند به میزان قابل توجهی به کاهش احتمال ابتلای شما به دیابت نوع 2 کمک کند.
با این حال نباید در طول بارداری اقدام به کاهش وزن کنید؛ در این باره با پزشک خود مشورت کنید.
آیا عوارض دیابت قابل پیشگیری هستند؟
عوارض مزمن بیماری دیابت، مسئول بیشترین ناتوانی‌ها و مرگ‌ومیرهای ناشی از دیابت هستند؛ عوارض بیماری دیابت اغلب پس از سال‌ها قند خون بالا رخ می‌دهند. با این حال با انجام موارد زیر می‌توانید ریسک بروز عوارض دیابت را کاهش دهید:
- داروهایتان را به طور منظم مصرف کنید.
- درصورتی که پزشک برای کنترل سایر عوارض از قبیل فشار خون یا کلسترول بالا دارویی تجویز کرده است، آن‌ها را به طور منظم مصرف کنید.
- قند خونتان را به طور مرتب اندازه‌گیری کنید و آن‌ها را ثبت کنید.
- یک رژیم غذایی سالم داشته باشید.
- بطور منظم ورزش کنید؛ حداقل 30 دقیقه، 5 بار در هفته.
- درصورت چاقی یا اضافه وزن، وزنتان را کاهش دهید.
- زیاد آب بنوشید.
- سیگار نکشید.
- پزشکتان را به طور مرتب ملاقات کنید.
شکل 7رژیم غذایی سالم می‌تواند بروز عوارض دیابت را به تاخیر بیندازد
دیابت چگونه درمان می‌شود؟
درمان دیابت نوع 1 از همان آغاز نیاز به تزریق انسولین دارد؛ اما درمان دیابت نوع 2 اغلب با داروهای خوراکی شروع می‌شود و ممکن است در ادامه نیاز به تزریق انسولین هم باشد.
چک مداوم قند خون و اصلاح سبک زندگی در روند درمان هر دو نوع دیابت اهمیت دارد.
درصورت ابتلا به دیابت بارداری لازم است که قند خونتان را به طور مرتب در روز چک کنید. درصورت بالا بودن قند خون تغییر رژیم غذایی و ورزش ممکن است برای رساندن آن به حد طبیعی کافی باشد یا نباشد. حدود 10 الی 20 درصد از زنان مبتلا به دیابت بارداری احتیاج به تزریق انسولین پیدا می‌کنند. انسولین به جنین آسیبی نمی‌رساند.
پاسخ به برخی سوالات رایج درباره دیابت
آیا خوردن غذاهای شیرین احتمال ابتلا به دیابت را بالا می‌برد؟
خوردن غذاهای شیرین به تنهایی نمی‌تواند باعث ابتلا به دیابت شود؛ با این حال غذاهایی که قند بالایی دارند، می‌توانند باعث اضافه وزن شوند که خود درنهایت می‌تواند احتمال ابتلا به دیابت نوع 2 را بالا ببرد. خوردن بیش از 36 گرم قند روزانه در مردان و بیش از 25 گرم در زنان ریسک ابتلا به بسیاری از بیماری‌ها را بالا می‌برد.
شکل 8خوردن غذاهای شیرین می‌تواند ریسک ابتلا به دیابت نوع2 را بالا ببرد.
آیا دیابت می‌تواند کشنده باشد؟
بله؛ درصورتی که بیماری دیابت درمان نشود و یا کنترل‌نشده باشد، می‌تواند باعث ایجاد عوارضی مرگبار برای بدن شود. دیابت می‌تواند باعث حمله قلبی، سکته مغزی، نارسایی کلیوی و کما شود؛ هر یک از این عوارض می‌توانند درنهایت منجر به مرگ شوند. از این رو درمان و کنترل صحیح بیماری دیابت ضرورت دارد.
درصورت ابتلا به دیابت، هر چند وقت یک بار لازم است پزشکتان را ملاقات کنید؟
درصورتی که تحت درمان با انسولین هستید، عموما لازم است هر 3 یا 4 ماه یک بار به پزشک مراجعه کنید؛ اگر تحت درمان دارویی هستید و یا دیابت‌تان با رژیم غذایی تحت کنترل است، عموما لازم است هر 4 تا 6 ماه یک بار به پزشک مراجع کنید. با این حال درصورتی که قند خونتان کنترل‌شده نباشد و یا دچار هر یک از عوارض دیابت شدید، ممکن است لازم باشد که با فواصل کوتاه‌تری پزشکتان را ملاقات کنید.
نکته پایانی
با وجود همه موارد گفته‌شده، کارهای زیادی هستند که می‌توانید برای پیشگیری از ابتلا به دیابت انجام دهید.( به جز دیابت نوع 1 که قابل پیشگیری نیست.) بیماری دیابت هرچه زودتر تشخیص داده شود، درمان و کنترل آن زودتر آغاز شده، قند خون سریع‌تر کنترل شده و احتمال بروز عوارض دیابت کمتر می‌شود.
با وجود ابتلا به دیابت شما می‌توانید یک زندگی طبیعی و طول عمری طولانی داشته باشید.
