کتواسیدوز دیابتی (DKA) در افراد مبتلا به دیابت و هنگامی‌که بدن آن‌ها به اندازه کافی انسولین تولید یا دریافت نمی‌کند و خیلی سریع چربی‌ها را تجزیه می‌کند رخ می‌دهد. این یک عارضه بسیار خطرناک است که می‌تواند جان افراد را به خطر بیندازد. در ادامه مقاله با کتواسیدوز دیابتی، علائم، علل و راه‌های پیشگیری و درمان آن آشنا می‌شوید.
کتواسیدوز دیابتی چیست؟
کتواسیدوز دیابتی یک عارضه جدی از عوارض دیابت نوع 1 و در موارد کمتری، از عوارض دیابت نوع 2 است. این مسئله زمانی رخ می‌دهد که قند خون شما بسیار بالا باشد و مواد اسیدی‌ای به نام کتون در بدن به میزان خطرناکی برسد. کتواسیدوز را نباید با کتوز که یک مسئله بی‌ضرر است اشتباه گرفت. کتوز می‌تواند درنتیجه داشتن رژیم غذایی کتوژنتیک اتفاق بیتد. در این نوع رژیم غذایی، میزان مصرف کربوهیدرات‌ها بسیار کم است.
کتواسیدوز دیابتی فقط زمانی اتفاق می‌افتد که شما انسولین کافی برای پردازش سطح بالای گلوکز در بدن نداشته باشید. این مسئله معمولا در افراد مبتلا به دیابت نوع 2 کمتر مشاهده می‌شود زیرا در این نوع دیابت، سطح انسولین معمولا خیلی پایین نمی‌آید. بااین‌حال، ممکن است کتواسیدوز دیابتی در دیابت نوع 2 نیز رخ دهد. اغلب، اولین علامت ابتلا به دیابت نوع 1، همین وضعیت است زیرا بدن افراد مبتلا به این بیماری، نمی‌تواند انسولین موردنیاز خود را تولید کند.
علائم کتواسیدوز دیابتی چیست؟
علائم کتواسیدوز دیابتی می‌تواند به‌سرعت ظاهر شود و ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- تکرر ادرار
- تشنگی شدید
- سطح بالای قند خون
- میزان بالای کتون در ادرار
- حالت تهوع یا استفراغ
- درد شکم
- گیجی
- بوی میوه‌ای دهان
- صورت برافروخته
- خستگی
- تنفس سریع و پی‌درپی
- خشکی دهان و پوست
کتواسیدوز دیابتی، یک فوریت پزشکی است و اگر فکر می‌کنید در حال تجربه آن هستید لازم است فورا با اورژانس تماس بگیرید، زیرا در صورت عدم درمان، می‌تواند منجر به کما یا مرگ شود. اگر مبتلا به دیابت نوع 1 هستید باید همیشه تست ادرار کتون را در خانه داشته باشید و وقتی قند خونتان در دو بار اندازه‌گیری، بیش از 250 میلی‌گرم در دسی‌لیتر نشان داده شد ادرار خود را ازنظر وجود کتون‌ها آزمایش کنید.
همچنین اگر بیمار هستید یا تصمیم به ورزش دارید و قند خون شما به 250 میلی‌گرم در دسی‌لیتر یا بالاتر رسیده باشد لازم است آزمایش کتون را انجام دهید. در صورت وجود سطح متوسط یا زیاد کتون باید فورا با پزشک تماس بگیرید.
چه عواملی باعث کتواسیدوز دیابتی می‌شود؟
کتواسیدوز دیابتی زمانی رخ می‌دهد که سطح قند خون در بدن بسیار بالا و سطح انسولین پایین باشد. بدن ما برای استفاده از گلوکز موجود در خون به انسولین نیاز دارد. در این وضعیت، گلوکز نمی‌تواند به سلول‌ها وارد شود، بنابراین جمع می‌شود و درنتیجه سطح قند خون بالا می‌رود. در واکنش به این مسئله، بدن چربی را به سوختی قابل‌استفاده تجزیه می‌کند که به انسولین نیازی ندارد. این سوخت کتون نامیده می‌شود. وقتی در بدن میزان بیش‌ازاندازه کتون جمع می‌شود، خون اسیدی می‌شود که درنهایت به این اتفاق، کتواسیدوز دیابتی می‌گویند. شایع‌ترین علل این بیماری عبارت‌اند از:
- عدم تزریق انسولین یا عدم تزریق کافی انسولین
- ابتلا به بیماری یا عفونت
- گرفتگی در دستگاه پمپ انسولین (برای افرادی که از آن استفاده می‌کنند)
چه کسانی در معرض خطر کتواسیدوز دیابتی هستند؟
خطر وقوع کتواسیدوز دیابتی در صورتی بیشتر است که:
- مبتلا به دیابت نوع 1 باشید؛
- زیر 19 سال، سن داشته باشید؛
- نوعی آسیب روحی یا جسمی را تجربه کرده‌اید؛
- استرس دارید؛
- تب بالا دارید؛
- دچار حمله قلبی یا سکته شده‌اید؛
- سیگار می‌کشید؛
- به مواد مخدر یا الکل اعتیاد دارید.
اگرچه کتواسیدوز دیابتی در افرادی که به دیابت نوع 2 مبتلا هستند کمتر دیده می‌شود، اما در آن‌ها نیز امکان بروز آن وجود دارد. برخی از افراد مبتلا به دیابت نوع 2، مانند افراد مسن و کسانی که دچار اضافه‌وزن هستند بیشتر در معرض تجربه این مسئله قرار دارند و مصرف برخی از داروها نیز می‌توانند خطر کتواسیدوز دیابتی را افزایش دهد؛ بنابراین، مهم است در مورد اینکه کدام‌یک از عوامل خطر را دارید با پزشک مشورت کنید.
کتواسیدوز دیابتی چگونه تشخیص داده می‌شود؟
یکی از اولین مراحل تشخیص کتواسیدوز دیابتی، بررسی وجود کتون‌ها در ادرار است اما در بیمارستان سطح قند خون شما نیز بررسی می‌شود. آزمایش‌های دیگری که ممکن است پزشک تجویز کند عبارت‌اند از:
- آزمایش خون پایه ازجمله اندازه‌گیری پتاسیم و سدیم برای ارزیابی عملکرد متابولیک.
- آزمایش گاز خون وریدی که در این آزمایش، برای تعیین اسیدیته، از یکی از وریدهای شما خون گرفته می‌شود.
- فشارخون
- در صورت بیماری، رادیوگرافی قفسه سینه یا آزمایشات دیگر برای یافتن علائم عفونت، مانند ذات‌الریه.
چگونه می‌توانید از کتواسیدوز دیابتی پیشگیری کنید؟
روش‌های متعددی برای پیشگیری از کتواسیدوز دیابتی وجود دارد که یکی از مهم‌ترین این روش‌ها، مدیریت صحیح دیابت است؛ بنابراین، انجام کارهای زیر را به یاد داشته باشید:
- داروهای مربوط (داروهای کاهش قند خون) به دیابت را طبق دستور مصرف کنید.
- برنامه غذایی خود را دنبال کنید و زیاد آب بنوشید.
- قند خون خود را مرتب اندازه‌گیری کنید تا عادت کنید آن را در محدوده طبیعی نگه دارید و همچنین اگر مشکلی مشاهده کردید با پزشک در مورد آن صحبت کنید.
اگرچه نمی‌توانید کاملا از ابتلا به عفونت یا بیماری پیشگیری کنید اما می‌توانید کارهایی را برای به یاد داشتن مصرف انسولین و پیشگیری از کتواسیدوز دیابتی انجام دهید. این کارها شامل موارد زیر هستند:
- اگر انسولین را هرروز در یک ساعت مشخص استفاده می‌کنید زنگ ساعت را برای یادآوری تنظیم کنید یا برای اینکه به شما یادآوری شود، یک اپلیکیشن مربوط به یادآوری دارو را بر روی موبایل خود نصب کنید.
- سرنگ خود را صبح‌ها و از قبل پر کنید. این کار به شما کمک می‌کند که متوجه شوید آیا مصرف انسولین را فراموش کرده‌اید یا نه.
- با پزشک در مورد تنظیم سطح دوز انسولین خود بر اساس سطح فعالیت، بیماری‌ها یا سایر عوامل مانند رژیم غذایی، صحبت کنید.
- یک برنامه اورژانسی تنظیم کنید که بر اساس آن بدانید در مواقع بروز کتواسیدوز دیابتی چه کارهایی باید انجام دهید.
- زمانی که استرس شدیدی دارید یا بیمار شده‌اید اندازه‌گیری کتون در ادرار را انجام دهید. این کار به شما کمک می‌کند که سطح خفیف تا متوسط کتون‌ها را قبل از افزایش شدید آن تشخیص دهید.
- اگر سطح قند خونتان به بیش از حد طبیعی رسیده است و کتون‌ها نیز در ادرار شما وجود دارند، به‌سرعت مراقبت پزشکی دریافت کنید. تشخیص زودهنگام این مسئله بسیار ضروری است.
کتواسیدوز دیابتی چگونه درمان می‌شود؟
درمان کتواسیدوز دیابتی معمولا شامل استفاده از ترکیبی از روش‌ها برای رساندن قند خون و انسولین به سطح عادی در بدن است. اگر کتواسیدوز دیابتی را تجربه کنید اما هنوز تشخیص دیابت را نگرفته باشید، پزشک برای پیشگیری از عود کتواسیدوز، یک برنامه درمانی دیابت به شما ارائه خواهد کرد.
عفونت می‌تواند وقوع کتواسیدوز دیابتی را افزایش دهد و اگر پزشک تشخیص عفونت دهد، آن را معمولا با تجویز آنتی‌بیوتیک درمان می‌کند.
جایگزینی مایعات
در بیمارستان، پزشک به‌احتمال‌زیاد به شما مایعات خواهد داد. اگر امکان آن باشد، این مایعات از طریق خوراکی وارد بدن می‌شود اما اگر امکان آن وجود نداشته باشد مایعات به‌صورت سرم، وارد بدنتان می‌شود. جایگزینی مایعات به درمان کم‌آبی بدن کمک می‌کند زیرا کم‌آبی می‌تواند باعث افزایش بیشتر سطح قند خون شود.
انسولین درمانی
تا زمانی که سطح قند خون در بدن به زیر 240 میلی‌گرم در دسی‌لیتر برسد، برای شما انسولین تزریق می‌شود. وقتی سطح قند خونتان به سطح قابل قبولی رسید پزشک با همکاری شما، طرحی را برنامه‌ریزی می‌کند که از وقوع کتواسیدوز دیابتی در آینده جلوگیری کنید.
جایگزینی الکترولیت‌ها
وقتی سطح انسولین بدن خیلی کم است، الکترولیت‌ها نیز می‌توانند به‌طور غیرطبیعی کاهش یابند. الکترولیت‌ها مواد معدنی‌ای هستند که بار الکتریکی دارند و به بدن ازجمله قلب و اعصاب کمک می‌کنند تا عملکرد مناسبی داشته باشند. جایگزینی الکترولیت‌ها نیز معمولا از طریق سرم انجام می‌شود.
درنهایت، این وضعیت می‌تواند یکی از عوارض خطرناک دیابت باشد و حتی جان شما را به خطر بیندازد. اگر فورا به دنبال درمان کتواسیدوز دیابتی نباشید این مسئله می‌تواند منجر به نارسایی کلیه، ایست قلبی یا حتی مرگ شود. بسیار مهم است که روش‌های پیشگیری از این مسئله را دنبال کنید و در صورت افزایش سطح قند خون، آزمایش کتون را انجام دهید. لازم به یادآوری است که هرچه سریع‌تر این بیماری را تشخیص دهید و برای آن درمان دریافت کنید، شانس بهبودی کامل شما نیز بیشتر می‌شود.
