هیپوفیز یک غده کوچک اندازه نخود است که در قاعده مغز قرار گرفته است. این غده هورمون‌های مهم و متعددی را ترشح می‌کند. هورمون های غده هیپوفیز در تنظیم عملکرد بسیاری از هورمون‌ها و غده‌های درون‌ریز بدن نقش دارند.
در مقاله پیش رو از کلینیک آنلاین غدد و دیابت قصد داریم شما را با عملکرد غده هیپوفیز و هورمون های غده هیپوفیز آشنا کنیم.
غده هیپوفیز چیست؟
هیپوفیز یک غده کوچک به اندازه نخود است که در قاعده مغز قرار گرفته است؛ هیپوفیز بخشی از سیستم اندوکرین بدن است. سیستم اندوکرین درحقیقت از مجموعه غدد درون‌ریز بدن ساخته شده است که وظیفه ترشح هورمون‌های مختلف را برعهده دارند. درحقیقت وظیفه اصلی غده هیپوفیز تنظیم ترشح سایر هورمون‌های بدن است.
هورمون‌ها مواد شیمیایی هستند که وظیفه هماهنگی عملکردهای مختلف بدن را با استفاده از انتقال پیام‌های شیمیایی از راه جریان خون برعهده دارند. غده هیپوفیز از دو بخش قدامی و خلففی ساخته شده است.
نام هورمون های غده هیپوفیز چیست؟
بخش قدامی غده هیپوفیز هورمونهایی ترشح می‌کند. هورمون های غده هیپوفیز به شرح زیر هستند:
هورمون ACTH
این هورمون نقش مهمی را در پاسخ به استرس ایفا می‌کند. این هورمون با تحریک غده فوق‌کلیه باعث تحریک ترشح هورمون کورتیزول می‌شود؛ این هورمون وظیفه تنظیم بسیاری از عملکردهای ضروری بدن از قبیل متابولیسم، فشار و قند خون و کاهش التهاب برعهده دارد.
هورمون FSH
این هورمون تولید اسپرم را در مردان تحریک می‌کند. در زنان هم باعث تحریک تولید هورمون استروژن از تخمدان‌ها می‌شود و نقش مهمی را در تکامل تخمک‌ها ایفا می‌کند.
هورمون رشد
این هورمون که یکی از هورمون های غده هیپوفیز است در کودکان باعث تحریک فرایند رشد می‌شود. به معنای دیگر به افزایش قد کودکان کمک می‌کند. در بالغین هورمون رشد به حفظ سلامت عضلات و استخوان‌ها کمک کرده و بر روی توزیع چربی در بدن تاثیر می‌گذارد. هورمون رشد همچنین بر روی متابولیسم بدن (استفاده از مواد غذایی و تولید انرژی) اثر می‌گذارد.
هورمون LH
این هورمون در زنان باعث تحریک تخمک‌گذاری و در مردان باعث تحریک تولید هورمون تستوسترون می‌شود. LH یکی از هورمون های غده هیپوفیز است که به بقای نسل بشر کمک شایانی می‌کند.
هورمون پرولاکتین
پرولاکتین پس از زایمان باعث تحریک تولید شیر در پستان‌ها می‌شود. این هورمون همچنین بر توانایی باروری و میل جنسی در بالغین هم اثرگذار است.
هورمون TSH
این هورمون باعث تحریک تولید هورمون‌های تیروئیدی در غده تیروئید می‌شود. این هورمون‌ها در تنظیم سوخت‌وساز بدن نقش دارند.
بخش خلفی غده هیپوفیز هورمون‌های زیر را ترشح می‌کند (این هورمون‌ها در هیپوتالاموس ساخته می‌شوند).
هورمون ADH
این هورمون که از مجموعه هورمون های غده هیپوفیز بوده و باعث حفظ تعادل آب و سدیم در بدن می‌شود.
هورمون اکسی‌توسین
در زنان ترشح این هورمون به پیشرفت زایمان کمک می‌کند. همچنین در ترشح شیر از پستان و ایجاد ارتباط عاطفی بین مادر و نوزاد نقش دارد. در مردان این هورمون بر روی حرکت اسپرم‌ها اثر می‌گذارد.
غده هیپوفیز چه وظیفه‌ای دارد؟
وظیفه اصلی غده هیپوفیز تولید و ترشح هورمونهایی است که در تنظیم بسیاری از عملکردهای بدن نقش دارند؛ از جمله:
- رشد
- سوخت‌وساز یا متابولیسم
- پاسخ به استرس
- تنظیم تعادل سدیم و آب
- زایمان
تصور کنید غده هیپوفیز یک ترموستات است که دائم دمای خانه را چک می‌کند تا محیط را مطبوع نگه دارد. ترموستات دائما پیغام‌هایی را برای کم‌تر یا بیشتر کردن دمای محیط می‌فرستد تا دمای محیط ثابت بماند. غده هیپوفیز هم عملکرد بدن را به طور مشابهی مدام ارزیابی می‌کند و به غدد و سایر اعضای بدن پیغام‌هایی را برای تنظیم عملکردشان می‌فرستد.
آشنایی با برخی اختلالات غده هیپوفیز
بیماری‌های زیادی هستند که می‌توانند غده هیپوفیز را درگیر کنند و باعث اختلال در عملکرد آن شوند.
در ادامه شما را با برخی از این بیماری‌ها آشنا می‌کنیم.
آدنوم هیپوفیز
آدنوم هیپوفیز یک توده خوشخیم در غده هیپوفیز است. حدود ۱۰ الی ۱۵ درصد تومورهایی که در سر هستند، از این نوع هستند. آدنوم هیپوفیز اغلب به آهستگی رشد می‌کند اما اگر آنقدر بزرگ شود که بر روی ساختارهای مجاور اثر بگذارد، می‌تواند باعث ایجاد علائم شود. برای مثال با فشار بر روی عصب بینایی می‌توانو باعث مشکلات بینایی شود؛ در برخی موارد نادر آدنوم هیپوفیز می‌تواند باعث خونریزی داخلی شود.
شایع‌ترین آدنوم هیپوفیز نوعی است که هورمون پرولاکتین ترشح می‌کند. این آدنوم اغلب با استفاده از دارو درمان می‌شود. آدنومی که بزرگ باشد و به ساختارهای مجاورش فشار بیاورد، ممکن است نیاز به جراحی داشته باشد.
هیپوفیتاریسم
این بیماری به دنبال کمبود یک، چند یا همه هورمون‌های هیپوفیزی ایجاد می‌شود. با این حال در اغلب موارد کمبود تنها یک هورمون وجود دارد. درمان بیماری اغلب با جایگزین کردن هورمونهایی که کمبود دارند با استفاده از دارو میسر می‌شود و لازم است سطح هورمون‌ها دائماً با آزمایش خون ارزیابی شود.
عواقب عدم ترشح هورمون های غده هیپوفیز
همان‌طور که بیان شد، غده هیپوفیز در مغز قرار دارد و از این غده هورمونهایی به بدن ترشح می‌شود که در تعادل هورمونی و عملکرد بسیاری از اعضای بدن نقش دارند. اگر این غده به درستی عمل نکند و هورمون‌های لازم را به بدن ترشح نکند، ممکن است با مشکلات جدی ناشی از عدم تعادل هورمونی مواجه شوید.
بسته به نوع هورمون های غده هیپوفیز که ترشح نمی‌شود، عوارض متفاوتی ممکن است بروز پیدا کند. برای مثال، عدم ترشح هورمون رشد در کودکان می‌تواند منجر به کوتاهی قد و تاخیر در رشد فیزیکی شود. همچنین، عدم ترشح هورمون‌های تنظیم کننده تخمدان در زنان می‌تواند مشکلاتی مانند ناباروری و نامنظمی در دوره قاعدگی ایجاد کند.
به طور کلی، عدم ترشح هورمون‌های غده هیپوفیز با مشکلات عملکردی در بسیاری از اعضای بدن همراه است و باید در صورت شکایت از علائم مرتبط با آن به پزشک مراجعه کرد. این غده به دو قسمت قابل تفکیک تقسیم می‌شود: بخش آنتریور (غده هیپوفیز پشتی) و بخش پوستریور (غده هیپوفیز جلویی) که با ترشح نشدن هورمون های غده هیپوفیز مشکلات بسیاری پدید می‌آید.
در بخش آنتریور، هورمون‌های ترشح شده به بدن کمک می‌کنند که تعادل آب و الکترولیت‌های بدن حفظ شده و همچنین فشار خون را کنترل می‌کنند.
اما بخش پوستریور غده هیپوفیز مسئول ترشح هورمونهایی است که نقش بسیار مهمی در تنظیم فعالیت‌های غیرارادی بدن دارند. برای مثال، هورمون رشد در کودکان رشد و تکامل را تنظیم می‌کند و هورمون‌های تنظیم کننده تخمدان در زنان و مردان نقش بسیار مهمی در تنظیم عملکرد تخمدان دارند.
اگر غده هیپوفیز به درستی عمل نکند و هورمون‌های لازم را به بدن ترشح نکند، ممکن است با مشکلات جدی ناشی از عدم تعادل هورمونی مواجه شوید. عوارض ممکن شامل ناباروری، نامنظمی در دوره قاعدگی، کوتاهی قد و تأخیر در رشد فیزیکی، نارسایی غدد جنسی، کم خونی، افزایش وزن، اضطراب، افسردگی، خستگی و کاهش انرژی و … می‌شوند.
کلام پایانی درباره هورمون های غده هیپوفیز
نتیجه‌گیری نشان می‌دهد که هورمون‌های غده هیپوفیز نقش بسیار مهمی در تعادل هورمونی و عملکرد بسیاری از اعضای بدن دارند. عدم ترشح هورمون های غده هیپوفیز لازم به بدن می‌تواند با مشکلات جدی ناشی از عدم تعادل هورمونی همراه باشد.
غده هیپوفیز به دو بخش قابل تفکیک تقسیم می‌شود: بخش پوستریور (غده هیپوفیز جلویی) و بخش آنتریور (غده هیپوفیز پشتی). هورمون‌های ترشح شده در بخش پوستریور، نقش مهمی در تنظیم فعالیت‌های غیرارادی بدن دارند و ممکن است با تنظیم رشد و تکامل کودکان، تنظیم تخمدان در زنان و مردان، کنترل فشار خون و تعادل آب و الکترولیت‌های بدن کمک کنند.
بنابراین، در صورتی که شما به علائم مرتبط با عدم ترشح هورمون های غده هیپوفیز مبتلا هستید، بهتر است به بهترین متخصص غدد مراجعه کنید تا علت آن را تشخیص دهد و درمان مناسب را برای شما تجویز کند.
