قرص متفورمین چیست و عوارض Metformin کدامند

متفورمین نام ژنریک یا عمومی داروست و این دارو با نام های مختلف تجاری مثل متفورمکس، گلوکوفاژ و… تولید و عرضه می‌گردد، دو نوع خوراکی آن شامل قرص (تبلت) و محلول خوراکی (سولوشن) هستند.شاید این سوال برای شما پیش آمده باشد که قرص متفورمین برای چیست؟ قرص متفورمین در دیابت نوع دو برای کنترل قند خون بالا استفاده می‌شود. متفورمین دیابت را درمان نمی‌کند؛ اما میزان گلوکر خون را در محدوده نرمال کنترل شده نگه می‌دارد. قرص متفورمین در دو نوع آهسته-رهش و سریع-رهش وجود دارد.

مصرف این دارو در کنار تغییرات سبک زندگی، یعنی کنترل رژیم غذایی و افزایش فعالیت بدنی، می تواند به کنترل قند خون کمک کند. در برخی موارد، ممکن است بسته به صلاحدید پزشک معالج و شرایط بیمار، نیاز باشد که این دارو همراه با داروهای دیگر تجویز گردد.

متفورمین گاهی برای پیشگیری از دیابت در زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک تجویز می گردد.

مکانیسم اثر متفورمین چگونه است؟

حال که می‌دانیم قرص متفورمین برای چیست، بهتر است با شیوه عملکرد آن آشنا شویم. برای کنترل دیابت دسته‌های مختلفی از دارو وجود دارند و اعضای متعلق به هر دسته عملکرد مشابهی دارند. یکی از این دسته‌های دارویی بی­گوانیدها هستند. متفورمین تنها عضو این گروه داروئی، از این سه راه عمل می­کند:

• کاهش میزان گلوکز تولید شده در کبد
• کاهش جذب میزان گلوکزی که بدن جذب می کند
• افزایش اثر انسولین روی بدن

انسولین یک هورمون است که به بدن کمک می کند گلوکز خون را کاهش دهد که این عمل منجر به پایین ماندن سطح قند خون می شود.

عوارض جانبی متفورمین چیست؟

عوارض جانبی متداول

بعضی از عوارض متداول این دارو که با شروع مصرف دیده می شود و به مرور زمان از بین می رود شامل موارد زیر است: (اگر این عوارض شدید بود لازم است با پزشک معالج مطرح گردد)

• سوزش سر دل و ریفلاکس
• درد شکمی
• تهوع و استفراغ
• نفخ
• گاز و آروغ
• اسهال
• کاهش وزن
• سردرد
• یبوست
• مزه بد فلز مانند در دهان

تهوع، استفراغ و اسهال سه عارضه جانبی متداولی هستند که به مرور زمان از بین می روند. مصرف دارو همراه با غذا یا افزایش تدریجی دوز مصرفی با تجویز پزشک، این عوارض را کاهش می‌دهد.

عوارض جانبی جدی و نادر

بروز چنین عوارضی را بلافاصله با پزشک معالج مطرح کنید و یا در صورت احساس خطر مثل سختی تنفس بلافاصله با اورژانس 115 تماس بگیرید.

1. اسیدوز لاکتیکی

نشانه های اسیدوز لاکتیکی شامل:

• خستگی مفرط
• ضعف
• دردهای ماهیچه ای غیرعادی
• مشکلات تنفسی
• خواب آلودگی غیرمعمول
• کاهش یا افزایش ضربان قلب
• کاهش اشتها
• سرگیجه
• احساس سرما
• تهوع و استفراغ
• سرخ و داغ شدن پوست
• شکم درد همراه با هر کدام از موارد بالا

چرا دیابت نیاز به درمان دارد؟

2. هیپوگلیسمی یا افت قند خون

متفورمین به خودی خود باعث افت قند خون نمی شود اما اگر همزمان تغذیه نامناسب، ورزش شدید، مصرف میزان بالای الکل و مصرف همزمان سایر داروهای دیابت را داشته باشید در معرض افت قند خون هستید. نشانه های هیپوگلیسمی:

• سردرد
• ضعف
• گیجی
• لرز و بی قراری عصبی
• خواب آلودگی
• سرگیجه
• زودرنجی
• تعریق
• گرسنگی
• ضربان قلب بالا

اقداماتی جهت پیشگیری از افت قند خون

• مصرف منظم و به موقع
• رژیم غذایی مناسب
• ورزش زیر نظر پزشک
• مصرف سایر داروها با نظر پزشک

3. آنمی یا کم خونی

متفورین می تواند سطح ویتامین ب 12 را کاهش داده و سبب کم خونی یا کاهش تعداد گلبول قرمز شود. اگر میزان کافی ویتامین ب12 یا کلسیم در رژیم غذایی ندارید یا علایم زیر را  مشاهده کردید با پزشک خود مشورت کنید تا در صورت لزوم مکمل تجویز نماید.

• خستگی
• سرگیجه

عوارض جانبی متفورمین حین بارداری

متفورمین اغلب در دوران بارداری و شیردهی بی‌خطر است. علی‌رغم این که این دارو از جفت رد می‌شود؛ اما تاکنون عوارضی برای جنین و رشد و تکامل آن گزارش نشده است. با این حال، عوارض شایع آن از قبیل تهوع، استفراغ و اسهال در زنان باردار بیشتر گزارش شده است. علاوه بر این، مطالعه‌ای که در سال 2016 انجام شده است، نشان داده است که متفورمین می‌تواند ریسک سقط جنین را در زنان مبتلا به PCOS کاهش دهد.

آیا مصرف متفورمین در بارداری بر روی جنین ضرر دارد؟

تداخلات دارویی متفورمین شامل چه مواردی می‌شود؟

قرص های خوراکی متفورمین می تواند با داروهای دیگر تداخل ایجاد کند که منجر به کاهش اثر دارو یا تشدید عوارض جانبی آن می­شود.در صورت مصرف هرگونه دارو،  مکمل، ویتامین یا داروی گیاهی حتما پزشک و داروساز خود را در جریان قرار دهید.

برخی از داروها که امکان تداخل دارویی با متفورمین دارند: (توجه نمایید که این ها همه ی داروهایی که احتمال تداخل با متفورمین دارند نیست. فقط نمونه هایی از داروهای مختلف جهت اطلاع می باشد.)

داروهای دیابت

انسولین و داروهایی که موجب آزادسازی انسولین می شوند مثل گلی بن کلامید

داروهای فشار خون

دیوریک ها یا ادرارآورها که برای کاهش فشار خون استفاده می شوند می توانند سطح قند خون شما را افزایش دهند و در اثر بخشی متفورمین اختلال ایجاد نماید. مثل فوروزماید و هیدروکلروتیازید. داروی نفدیپین می تواند سطح متفورمین در بدن را افزایش داده و ریسک عوارض جانبی متفورمین را بالا ببرد.

داروهای کلسترول و چربی خون

نیکوتیک اسید (نیاسین) می تواند اثربخشی متفورمین را کاهش دهد.

داروهای گلوکوم یا آب سیاه

مصرف همرمان متفورمین با داروهایی که در درمان آب سیاه چشم تجویز می شوند می تواند احتمال اسیدوز لاکتیکی -که از عوارض جانبی متفورمین می باشد- را افزایش دهد. داروهایی مثل: استازولامید، برینزولامید، دورزولامید و متازولامید

داروی اعصاب و تشنج

توپیمارات که در تشنج و دردهای عصبی مورد استفاده است نباید با متفورمین مصرف شود چون احتمال اسیدوز لاکتیکی را افزایش می­دهد.فنی­توئین که در درمان تشنج کاربرد دارد، اثرات متفورمین را کاهش می دهد.

داروهای معده درد

سایمتیدین که برای سوزش سر دل و سایر مشکلات معده استفاده می­‌شود می­‌تواند احتمال اسیدور لاکتیکی را بالا ببرد و پزشک شما ممکن است داروی دیگری غیر از سایمتیدین برایتان تجویز کند.

داروهای آنتی سایکوتیک یا روانپریشی

فنوتیازین‌­ها دسته‌­ای از داروها هستند که در اختلالات مربوط به روان استفاده می‌شوند و مصرف همزمان آن با متفورمین می‌تواند اثرات داروی متفورمین را کم کند. از جمله این داروها: کلروپرومازین، فلوفنازین و پروکلروپرازین می توان اشاره کرد.

داروهای هورمونی

کورتیکواستروئیرهای استنشاقی یا خوراکی مثل: پردنیزولون، بودزوناید، فلوتیکازون و بتامتازون اثرات متفورمین را کم می کنند.استروژن ها شامل: قرص یا پچ پیشگیری از باداری، استروژنهای کنژوگه، استرادیول

داروهای تیروئید

اثرات متفورمین را کاهش می دهند: لووتیروکسین، لیوتیرونین، لیوتریکس

درمان فشار خون بالا در افراد دیابتی

چگونه عوارض جانبی متفورمین را مدیریت کنیم؟

بسیاری از عوارض جانبی متفورمین مرتبط با دستگاه گوارشی هستند؛ با انجام کارهای زیر می‌توانید ریسک این عوارض را کم کنید:

شروع دارو با دوز کم

برای کاهش عوارض دارو خوب است که مصرف آن را با دوز کم آغاز کنید. بهترین دوز شروع دارو اغلب 500 میلی‌گرم است.

مصرف دارو با غذا

مصرف دارو با غذا احتمال عوارض گوارشی از قبیل ناراحتی معده را کم می‌کند.

مصرف متفورمین آهسته-رهش

در این باره خوب است با پزشک خود مشورت کنید. در این نوع قرص متفورمین به آهستگی آزاد می‌شود و عوارض آن عموماً خفیف‌تر است.

مصرف کامل قرص‌ها

شما نباید قرص‌ها را خرد کنید. این کار سبب می‌شود تا سرعت جذب دارو افزایش یابد. با این حال، در صورتی که عوارض متفورمین شدید یا غیرقابل‌تحمل بود، خوب است که با پزشک خود در این باره مشورت کنید. آن‌ها در صورت لزوم دوز یا نوع دارو را تغییر می‌دهند. همچنین، لازم است از مصرف بیش از حد الکل حین مصرف متفورمین خودداری کنید؛ زیرا می‌تواند منجر به اسیدوز لاکتیک شود.

احتیاطات داروی متفورمین

در نارسایی کلیه، نارسایی قلبی حاد و سابقه سکته، نارسایی کبد، مصرف الکل و یا جراحی و عکس برداری که از ید استفاده می شود خطر اسیدوز لاکتیکی وجود دارد.

نکته پایانی درباره استفاده از متفورمین

درصورتی که پزشک برای‌تان متفورمین تجویز کرد و نگران عوارض جانبی آن بودید، با او مشورت کنید. خوب است که سوالات زیر را از او بپرسید:

• بروزچه عوارضی محتمل است؟
• چقدر احتمال دارد که به اسیدوز لاکتیک دچار شوم؟
• آیا داروی جایگزینی با عوارض جانبی کمتر وجود دارد؟

کتواسیدوز دیابتی چیست؟