آزمایش تیروئید یکی از مهم‌ترین ابزارهای تشخیص و درمان اختلالات تیروئیدی است. تفسیر آزمایش تیروئید می‌تواند به پزشک اطلاعات دقیقی درباره نحوه عملکرد تیروئید و سلامت این غده بدهد. در این مقاله، قصد داریم درباره انواع آزمایش‌هایی که برای اختلالات تیروئیدی انجام می‌شود، صحبت کنیم. همچنین، درباره فاکتورهایی که در این آزمایش مورد بررسی قرار می‌گیرند و معنای بالا یا پایین بودن آن‌ها در آزمایش صحبت خواهیم کرد.
آنچه در این مقاله خواهید خواند:
- تیروئید چطور کار می‌کند؟
- انواع بیماری‌های تیروئید
- مواردی که در آزمایش تیروئید سنجیده می‌شوند
- تفسیر آزمایش تیروئید
تیروئید چطور کار می‌کند؟
غده تیروئید جلوی گلو قرار دارد و مسئولیت‌های مختلفی را به عهده دارد؛ از جمله مشارکت در:
- سوخت‌وساز غذاها در بدن
- عملکرد صحیح قلب
- عملکرد صحیح عضلات
- هضم غذا
- محافظت از استخوان‌ها
وقتی تیروئید با افت عملکرد روبرو می‌شود، این مسئولیت‌ها هم به‌درستی انجام نمی‌شوند. در نتیجه، فرد دچار اضافه‌وزن و احساس خستگی می‌شود. برعکس، وقتی غده تیروئید با سرعت بیشتری مسئولیت‌های خود را انجام می‌دهد، باعث کاهش وزن، اضطراب و افزایش ضربان قلب می‌شود.
انواع بیماری‌های تیروئید
با تفسیر آزمایش تیروئید، متخصص تیروئید می‌تواند بیماری‌های مختلفی را تشخیص دهد. از جمله این بیماری‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- پرکاری تیروئید
- کم‌کاری تیروئید
- بیماری «گریوز» (Graves)
- بیماری «هاشیموتو تیروئیدیت»
بیماری‌های گریوز و هاشیموتو تیروئیدیت دو بیماری خودایمنی تیروئيدی هستند. بیماری خودایمنی یعنی سیستم ایمنی بدن به اشتباه به بافت‌های سالم بدن حمله می‌کند.
مواردی که در آزمایش تیروئید سنجیده می‌شوند
وقتی به بهترین متخصص تیروئید مراجعه می‌کنید، احتمالا برای شما آزمایش تیروئيد درخواست می‌کند تا عملکرد این غده را ارزیابی کند. آزمایش تیروئید در واقع مقدار هورمون‌ها و سایر موادی را می‌سنجد که غده تیروئيد و سایر ارگان‌هایی که عملکرد تیروئيد را کنترل می‌کنند ترشح می‌کنند.
از جمله هورمون‌ها و موادی که در آزمایش تیروئید سنجیده می‌شوند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
1. هورمون TSH در آزمایش تیروئيد
هورمون TSH (Thyroid-Stimulating Hormone) مثل یک پیام‌رسان برای تیروئيد عمل می‌کند. این هورمون از غده هیپوفیز در مغز ترشح می‌شود. بدن هوشمند انسان به‌صورت منظم مقادیر هورمون تیروئید را کنترل می‌کند. اگر مقدار هورمون‌ها خیلی کم شود، غده هیپوفیز TSH ترشح می‌کند تا به تیروئيد بفهماند که باید هورمون بیشتری ترشح کند. همچنین، اگر مقدار هورمون‌ها خیلی زیاد شود، هیپوفیز TSH کمتری تولید می‌کند تا به تیروئيد پیام کاهش تولید هورمون را برساند.
هورمون‌هایی که از تیروئيد ترشح می‌شوند T3 و T4 هستند.
2. هورمون T3 در آزمایش تیروئيد
این هورمون، هورمون فعال تیروئید است و یکی از چندین وظیفه مهم آن صدور فرمان تولید انرژی به سلول‌ها است. تیروئید بخشی از هورمون T3 را تولید می‌کند و مابقی آن از طریق تبدیل T4 در سایر بافت‌ها تامین می‌شود. بخش زیادی از T3 در بدن به پروتئین‌ها می‌چسبد و باعث می‌شود بدن نتواند به‌سرعت از آن استفاده کند.
آزمایش خون تیروئید می‌تواند از سه طریق مختلف مقدار T3 را بسنجد:
- T3 کل
- T3 آزاد: هورمونی که به پروتئین‌ها نچسبیده و توسط بافت‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- T3 معکوس: حالت غیرفعال هورمون که به گیرنده‌های تیروئید می‌چسبد؛ اما نمی‌تواند آن‌ها را فعال کند.
وقتی T3 معکوس گیرنده‌ها را اشغال می‌کند، T3 آزاد دیگر نمی‌تواند به گیرنده‌های تیروئید بچسبد. در نتیجه، علائم کم‌کاری تیروئید ظاهر می‌شوند. این حالت معمولا وقتی رخ می‌دهد که بدن به دلیل بیماری شدید یا گرسنگی در تلاش برای حفظ انرژی خود باشد.
3. هورمون تیروکسین یا T4 در آزمایش تیروئيد
این هورمون نوعی هورمون ذخیره‌ساز است. هورمون T4 در ابتدا غیرفعال است و زمانی که نیاز باشد، بدن آن را به T4 تبدیل می‌کند. در آزمایش خون تیروئید هورمون T4 به دو شکل ارزیابی می‌شود:
- T4 کل
- T4 آزاد: این هورمون به پروتئین‌ها نچسبیده و توسط بافت‌ها مورداستفاده قرار می‌گیرد.
4. هورمون Tg در آزمایش تیروئید
هورمون Tg یا «تیروگلوبولین» پروتئینی است که توسط غده تیروئید ساخته می‌شود. این هورمون معمولاً به‌عنوان یکی از عوامل سازنده توموتورها در درمان‌های سرطان تیروئید سنجیده می‌شود. بعد از درمان سرطان (با جراحی برداشتن تیروئيد یا درمان رادیواکتیو)، مقدار بالای Tg می‌تواند نشان‌دهنده تداوم حضور سلول‌های سرطانی باشد. با مقایسه نتایج تست‌ها در طول زمان پزشک می‌تواند بفهمد که آیا درمان‌ها مفید واقع شده‌اند یا نه.
5. آنتی‌بادی‌های تیروئيد در آزمایش تیروئيد
بعضی از اختلال‌های تیروئيدی ناشی از بیماری‌های خودایمنی هستند. در این بیماری‌ها، سیستم ایمنی به اشتباه به سلول‌های عادی تیروئید حمله می‌کند. سه آنتی‌بادی که با بیماری‌های خودایمنی تیروئيد در ارتباط هستند عبارت‌اند از:
- آنتی‌بادی‌های «پروکسیداز» تیروئيد (TPOAb): این آنتی‌بادی‌ها در ۹۵ درصد از افراد مبتلا به بیماری هاشیموتو و حدود ۷۰ درصد از افراد مبتلا به گریوز دیده می‌شوند.
- آنتی‌بادی‌های TRAb: این آنتی‌بادی‌ها در ۹۰ درصد از افراد مبتلا به بیماری گریوز و ۱۰ درصد از افراد مبتلا به هاشیموتو دیده می‌شوند.
- آنتی‌بادی‌های تیروگلوبولین (TgAb): این آنتی‌بادی‌ها به دلیل حضور «تیروگلوبولین» توسط بدن تولید می‌شوند. از هر ۴ نفری که به سرطان تیروئيد مبتلا می‌شود، یکی از آن‌ها TgAb بالا دارد. همچنین، ۸۰ درصد از مبتلایان به بیماری هاشیموتو و بین ۵۰ تا ۷۰ درصد از افراد مبتلا به بیماری گریوز هم به این مشکل دچار می‌شوند.
6. پروتئین‌های تیروئید در آزمایش خون تیروئيد
سنجیدن مقدار پروتئین‌های موجود در خون یکی دیگر از راه‌هایی است که بهترین متخصصان تیروئید برای بررسی غده تیروئيد افراد انجام می‌دهند. این پروتئین‌ها عبارت‌اند از:
- TBG: این آزمایش برای اندازه‌گیری پروتئین مسئول حمل هورمون‌های تیروئيد در خون است.
- T3RU: این آزمایش درصد TGB را در یک نمونه خون اندازه می‌گیرد.
- FTI: این آزمایش قدیمی است و طی آن جمع مقادیر T4 را در T3RU ضرب می‌کنند تا پرکاری یا کم‌کاری تیروئيد تشخیص داده شود.
تفسیر آزمایش تیروئید
آزمایشی که بیشترین اطلاعات را درباره عملکرد تیروئيد می‌دهد TSH است. در کنار نتایج آزمایش T3 و T4، آزمایش TSH می‌تواند بسیاری از مشکلات تیروئيدی را شناسایی کند. مقادیر نرمال هورمون‌های تیروئيد بین آزمایشگاه‌های مختلف ممکن است متفاوت باشد. با این حال، اعدادی که در زیر آمده‌اند، محدوده تقریبی این مقادیر نرمال را نشان می‌دهند.
1. مقادیر نرمال هورمون TSH در تفسیر آزمایش تیروئید
مقدار نرمال این هورمون بین ۵/۰ تا ۵ (mIU/L) است. بارداری، داشتن سابقه سرطان تیروئيد، داشتن سابقه بیماری‌های مربوط به غده هیپوفیز و بالا رفتن سن می‌تواند باعث تغییر محدوده مقادیر طبیعی TSH شود. اگر این هورمون کمتر از ۱/۰ باشد، نشان‌دهنده کم‌کاری تیروئید و اگر بیشتر از ۱۰ باشد، نشان‌دهنده پرکاری تیروئید است.
2. مقادیر نرمال هورمون T4 در تفسیر آزمایش تیروئید
مقدار نرمال این هورمون بین ۷/۰ تا ۹/۱ (ng/dL) است. مقادیر نرمال ممکن است برای افرادی که داروهایی مصرف می‌کنند که روی متابولیسم هورمون‌های تیروئید اثر می‌گذارند و نیز افرادی که سابقه سرطان تیروئيد یا بیماری‌های مربوط به هیپوفیز را دارند، متفاوت باشد.
3. مقادیر نرمال هورمون T4 کل و T3 کل در تفسیر آزمایش تیروئید
T4 و T3 کل در واقع مجموع هورمون‌های تیروئید آزاد و هورمون‌های متصل در خون است. این مقادیر تحت تاثیر عوامل مختلفی مثل داروها، هورمون‌های جنسی و بیماری کبدی قرار دارند که می‌توانند مقادیر پروتئین را در بدن عوض کنند.
مقدار نرمال هورمون T4 کل در جوانان بین ۵ تا ۱۲ (μg/dL) و مقدار نرمال هورمون T3 کل در جوانان بین ۸۰ تا ۲۲۰ (ng/dL) است.
سخن آخر درباره تفسیر آزمایش تیروئید
انواع آزمایش تیروئید برای سنجیدن مقادیر هورمون‌های مربوط به تیروئید، آنتی‌بادی‌های محرک تیروئید، شناسایی سرطان‌های تیروئید، کم‌کاری و پرکاری تیروئید و … وجود دارد. نتایج این آزمایش‌ها در کنار هم می‌تواند به پزشک متخصص تیروئيد اطلاعات کاملی را درباره وضعیت عملکرد تیروئيد بیمار ارائه کند.
تفسیر آزمایش تیروئید بر اساس استانداردها و مقادیر نرمال ارائه‌شده برای هرکدام از هورمون‌ها انجام می‌شود. از تفسیر این آزمایش برای تشخیص یا کنترل روند درمان بیماری‌های تیروئيدی استفاده می‌شود. نتایج آزمایش تیروئيد پیچیده و گاهی گیج‌کننده‌اند. به همین دلیل، مهم است که برای تفسیر نتیجه تست تیروئيد حتماً به پزشک مراجعه کنید. اگر نتیجه آزمایش‌تان شبیه به مقادیر نرمال نبود، نگران نشوید. اختلالات تیروئيدی هم شایع هستند و هم بسیار ساده درمان می‌شوند. پزشک برای درمان بیماری نتایج آزمایش‌های شما را مطالعه کرده و بر اساس آن‌ها درمان‌های دارویی یا غیردارویی را تجویز می‌کند.
