بیماری‌های مختلفی هستند که با افزایش سن، لازم است نگران ابتلا به آن‌ها باشید؛ یکی از این بیماری‌ها پوکی استخوان یا در اصطلاح پزشکی «استئوپروز» است. احتمال ابتلا به این بیماری به ویژه در زنان پس از سنین یائسگی به میزان قابل توجهی افزایش می‌یابد؛ بنابراین شناخت این بیماری، روش‌های پیشگیری و نیز درمان‌های دردسترس آن ضروری است.
در متن پیش رو قصد داریم بیماری استئوپروز یا پوکی استخوان، علائم، تشخیص و درمان آن را مورد بررسی قرار دهیم.
آنچه در این مقاله خواهید خواند:
- استئوپروز چیست؟
- استئوپروز چه علائمی دارد؟
- چه کسانی بیشتر درمعرض ابتلا به پوکی استخوان هستند؟
- پوکی استخوان چه عوارضی دارد؟
- استئوپروز چگونه تشخیص داده می‌شود؟
- پوکی استخوان چگونه درمان می‌شود؟
- چطور از ابتلا به پوکی استخوان پیشگیری کنیم؟
- چه زمانی لازم است به پزشک مراجعه کنیم؟
استئوپروز چیست؟
در بیماری استئوپروز یا پوکی استخوان، استخوان‌ها ضعیف و شکننده می‌شوند؛ به حدی که ممکن است به دنبال افتادن و یا حتا استرس‌های خفیف‌تر مثل سرفه و خم شدن بشکنند. شکستگی‌هایی که به دنبال پوکی استخوان رخ می‌دهند، اغلب استخوان‌های لگن، مچ دست و نخاع را درگیر می‌کنند. این بیماری اغلب تا زمانی که منجر به شکستگی نشود، علائمی از خود نشان نمی‌دهد.
استخوان یک بافت زنده است که دائما در حال تخریب سلولی و بازسازی است. در بیماری پوکی استخوان، بازسازی سلولی همگام با مرگ سلولی انجام نمی‌شود؛ این مسئله در نهایت زمینه را برای ضعیف و شکننده شدن استخوان‌ها و کاهش تراکم آن‌ها فراهم می‌کند.
پوکی استخوان هم در زنان و هم در مردان دیده شده است؛ با این حال شیوع ان در زنان آسیایی سفیدپوست، به ویژه آن‌هایی که در سنین پس از یائسگی هستند، به مراتب بیشتر است. رعایت رژیم غذایی و انجام ورزش‌های تحمل وزن در پیشگیری از پوکی استخوان موثر است.
استئوپروز چه علائمی دارد؟
در مراحل اولیه پوکی استخوان ممکن است هیچ علامتی بروز نیابد؛ با این حال با پیشرفت بیماری، بروز هر یک از علائم زیر محتمل است:
- کمردرد
- کوتاه شدن قد در طول زمان
- تغییر وضعیت بدن( خمیده شدن به جلو)
- شکستگی استخوانی
چه کسانی بیشتر در معرض ابتلا به پوکی استخوان هستند؟
با وجود این که هر فردی روزی ممکن است به استئوپروز دچار شود، برخی عوامل هستند که احتمال ابتلای شما را به این بیماری افزایش می‌دهند؛ از جمله:
افزایش سن
احتمال ابتلای همه افراد به پوکی استخوان به دنبال بالا رفتن سن افزایش می‌یابد؛ با این حال این احتمال در زنان پس از 50 سالگی و آغاز یائسگی بیشتر است. در ده سال اول پس از آغاز یائسگی، از دست دادن بافت استخوانی با سرعت قابل ملاحظه‌ای رخ می‌دهد؛ دلیل این امر، افت سطح هورمون استروژن پس از یائسگی است. این هورمون زنانه از کاهش تراکم استخوانی جلوگیری می‌کند.
افزایش سن در مردان هم احتمال ابتلا به پوکی استخوان را بالا می‌برد. شاید برایتان جالب باشد بدانید که احتمال ابتلا به پوکی استخوان در مردان پس از 50 سالگی به مراتب بیشتر از ابتلا به سرطان پروستات است. تخمین زده شده است که سالانه حدود 80000 مرد به دلیل پوکی استخوان دچار شستگی استخوان لگن می‌شوند.
نژاد
مطالعات نشان داده است که زنان سفیدپوست آسیایی بیشتر از سایرین درمعرض ابتلا به پوکی استخوان هستند.
ساختار استخوانی و وزن بدن
افراد لاغر با جثه‌های کوچک نسبت به دیگران بیشتر در معرض ابتلا به پوکی استخوان هستند؛ زیرا نسبت به افراد چاق و افرادی با جثه‌های بزرگ، بافت استخوانی کمتری دارند.
سابقه خانوادگی
درصورتی که یکی از اعضای نزدیک خانواده‌تان سابقه ابتلا به استئوپروز داشته باشد، احتمال ابتلای شما به این بیماری به مراتب بیشتر از سایرین خواهد بود.
برخی بیماری‌ها و داروها
درصورتی که هر یک از مشکلات زیر را داشته باشید، بیش از سایرین در معرض پوکی استخوان هستید؛ از این رو پزشک ممکن است برایتان غربالگری پوکی استخوان را زودتر آغاز کند:
- پرکاری غده تیروئید، پاراتیروئید و یا فوق‌کلیه
- سابقه جراحی لاغری و یا پیوند عضو
- درمان هورمونی برای سرطان سینه یا پروستات و یا سابقه به تاخیر افتادن پریود
- بیماری سلیاک یا بیماری‌های التهابی سیستم گوارشی (IBD)
- برخی مشکلات خونی نظیر مولتیپل میلوما
برخی داروها هم هستند که می‌توانند منجر به کاهش تراکم استخوانی شوند؛ از جمله:
- کورتیکواستروئیدها( کورتون)
- داروهای درمان سرطان سینه
- داروهای ضدصرع
درصورت مصرف هر یک از داروهای نامبرده، لازم است درباره تاثیر این داروها بر روی استخوان‌ها با پزشک یا داروساز مشورت کنید.
سبک زندگی
عوامل مرتبط با سبک زندگی، از جمله عواملی هستند که می‌توانید آن‌ها را تغییر دهید و به این وسیله از وقوع استئوپروز تا حدی پیشگیری کنید. عوامل زیر احتمال ابتلا به بیماری را بالا می‌برند:
- رژیم غذایی با کلسیم و ویتامین دی پایین
- عدم تحرک
- مصرف سیگار و الکل
پوکی استخوان چه عوارضی دارد؟
شکستگی‌های استخوانی مهم‌ترین عارضه پوکی استخوان هستند؛ این شکستگی‌ها بیشتر در استخوان‌های لگن و نخاع رخ می‌دهند. شکستگی استخوان لگن می‌تواند منجر به ناتوانی و حتی در مواردی مرگ شود.
شکستگی استخوان‌های نخاع لزوما به دنبال ضربه یا افتادن رخ نمی‌دهند؛ با گذشت زمان این شکستگی‌ها می‌توانند باعث کوتاه شدن قد و خم شدن بدن به سمت جلو شوند.
استئوپروز چگونه تشخیص داده می‌شود؟
تشخیص پوکی استخوان اساساً با تست سنجش تراکم استخوان (BMD) میسر می‌شود؛ در این تست از مقادیر اندک اشعه ایکس برای اندازه‌گیری میزان تراکم بافت استخوانی استفاده می‌شود. تفسیر نتایج این تست برعهده‌ی پزشک است.
همه زنان بالای 65 سال و همه مردان بالای 70 سال لازم است برای غربالگری پوکی استخوان این تست را بدهند. درصورتی که ریسک فاکتورهایی داشته باشید که احتمال ابتلای شما را به این بیماری افزایش می‌دهند، ممکن است پزشک در سنین پایین‌تر این تست را برایتان درخواست کند.
پوکی استخوان چگونه درمان می‌شود؟
درصورتی که برایتان تشخیص پوکی استخوان گذاشته شود، پزشک یک برنامه درمانی در اختیار شما خواهد گذاشت؛ در این برنامه درمانی لازم است در کنار مصرف دارو، توصیه‌های مربوط به سبک زندگی مثل رژیم غذایی حاوی کلسیم و ویتامین دی و انجام برخی تمرین‌های ورزشی مخصوص را دنبال کنید.
فراموش نکنید که هیچ درمان قطعی برای پوکی استخوان وجود ندارد؛ درمان‌های فعلی تنها به تقویت بافت اسخوانی کمک کرده و بروز عوارض را به تاخیر می‌اندازند.
داروهای درمان پوکی استخوان
بیس فسفانات ها
رایج‌ترین داروهایی که برای درمان پوکی استخوان تجویز می‌شوند، بیس فسفانات ها هستند؛ این داروها از کاهش تراکم استخوانی جلوگیری می‌کنند. برخی به صورت خوراکی و برخی دیگر به صورت تزریقی مصرف می‌شوند. این داروها معمولا به مدت 3 تا 5 سال تجویز می‌شوند. از جمله داروهای بیس فسفانات می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- آلندرونات
- ایندرونات
- رزیدرونات
- زلدرونیک اسید
تستوسترون
این درمان در مردان می‌تواند مفید باشد.
استروژن
در زنان هورمون استروژن می‌تواند به افزایش تراکم بافت استخوانی کمک کند. با این حال این هورمون با عوارضی از قبیل لخته خون، بیماری‌های قلبی و برخی انواع سرطان‌ها همراهی دارد.
رالوکسیفن
دیده شده که این دارو فواید استروژن را دارد اما بسیاری از عوارض آن را ندارد؛ با این حال همچنان احتمال ایجاد لخته خون وجود دارد.
دنوزومب
این دارو به صورت تزریقی تجویز شده و در مواردی بهتر از بیس فسفانات ها هم اثرگذار بوده است.
تریپاراتید
این دارو به صورت تزریقی تجویز شده و به رشد استخوانی کمک می‌کند.
کلسی تونین
این دارو به صورت اسپری بینی استفاده می‌شود؛ با این حال لازم است درباره عوارض آن از جمله افزایش احتمال سرطان با پزشک خود مشورت کنید.
روموزوزوماب
این جدیدترین دارویی است که تاییدیه سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) را برای درمان پوکی استخوان در زنان پس از یائسگی دریافت کرده است. تجویز این دارو به صورت تزریق زیرجلدی ماهی یک بار به مدت 12 ماه یا کمتر انجام می‌شود.
درمان خانگی و اصلاح سبک زندگی
با انجام کارهای زیر می‌توانید وقوع عوارض بیماری پوکی استخوان را به تاخیر بیندازید:
- یک رژیم غذایی غنی از کلسیم و ویتامین دی انتخاب کنید؛ روی، پروتئین، منیزیم و ویتامین کا هم در رژیم غذایی به پیشگیری از عوارض بیماری کمک می‌کنند. برای انتخاب بهترین رژیم غذایی می‌توانید با پزشک خود مشورت کنید.
- ورزش کنید؛ انجام منظم ورزش به ویژه تمرین‌های تحمل وزن به تقویت استخوان‌های بدن کمک می‌کنند.
- سیگار نکشید.
- الکل مصرف نکنید.
- از افتادن به زمین جلوگیری کنید؛ کفش‌هایی با پاشنه‌های کوتاه و پهن بپوشید. هر مانعی را که در خانه ممکن است باعث به زمین افتادنتان شود، مثل سیم‌های برق از سر راه بردارید. یک دستگیره بیرون و داخل حمام نصب کنید و مطمئن شوید که برای رفتن به و بیرون آمدن از رخت‌خوابتان مشکلی ندارید. مطمئن شوید که نور کافی در خانه وجود دارد.
پیش از استفاده از هرگونه مکمل یا داروی گیاهی برای درمان پوکی استخوان، لازم است با پزشک خود در این باره مشورت کنید. برخی از این مکمل‌ها ممکن است ایجاد عارضه کنند و یا با داروهای دیگرتان تداخل داشته باشند.
چطور از ابتلا به پوکی استخوان پیشگیری کنیم؟
رژیم غذایی و سبک زندگی دو عامل بسیار تاثیرگذار در پیشگیری از ابتلا به پوکی استخوان هستند. انجام درمان جایگزینی هورمون استروژن در زنان پس از یائسگی هم می‌تواند موثر باشد.
برای پیشگیری از پوکی استخوان چه کار کنیم؟
رژیم غذایی
برای داشتن استخوان‌هایی قوی لازم است یک رژیم غذایی غنی از کلسیم داشته باشید؛ یک فنجان شیر کم‌چرب حاوی 300 میلی‌گرم کلسیم است. علاوه بر محصولات لبنی، ماهی آزاد، ساردین، کلم بروکلی و مکمل کلسیم منابع مناسبی برای دریافت کلسیم هستند. درصورت مصرف مکمل کلسیم به خاطر داشته باشید که بدن هر بار تنها قادر به حذب 500 میلی‌گرم کلسیم است؛ بنابراین لازم است دارو را در دوزهای منقسم مصرف کنید.
بطور کلی توصیه می‌شود که بالغین در سنین زیر 50 سال روزانه 1 گرم کلسیم دریافت کنند؛ میزان توصیه‌شده کلسیم با بالا رفتن سن، افزایش می‌یابد.
ویتامین دی برای جذب کلسیم توسط بدن ضروری است؛ جذب اصلی ویتامین دی به واسطه نور آفتاب انجام می‌شود. درصورت کمبود ویتامین دی، می‌توانید از قرص‌های ویتامین دی استفاده کنید. با پزشک خود درباره مصرف مکمل‌های کلسیم و ویتامین دی مشورت کنید.
سبک زندگی
داشتن یک سبک زندگی سالم به پیشگیری از بسیاری از بیماری‌ها از جمله پوکی استخوان کمک می‌کند. انجام منظم ورزش‌هایی از قبیل پیاده‌روی، ایروبیک و وزنه‌برداری به تقویت بافت استخوانی بدن کمک می‌کند.
درصورت مصرف سیگار لازم است آن را ترک کنید؛ مصرف الکل و کافئین را هم بهتر است محدود کنید.
باید و نبایدهای تغذیه در افراد مبتلا به پوکی استخوان
چه زمانی لازم است به پزشک مراجعه کنیم؟
درصورتی که نگران ابتلا به این بیماری هستید و یا ریسک‌فاکتورهایی دارید که شما را در معرض ابتلا به بیماری قرار می‌دهند( مثلاً برای مدت طولانی کورتون مصرف کرده‌اید.) لازم است با پزشک خود در این باره مشورت کنید؛ درصورت لزوم برایتان تست سنجش تراکم استخوان درخواست می‌کند.
درصورت ابتلا به پوکی استخوان در شرایط زیر لازم است فورا پزشک خود را در جریان قرار دهید:
- افتادن
- بروز شکستگی
- کمردرد شدید ناگهانی
جمع بندی
استئوپروز بیماری سنین بالاست؛ این بیماری می‌تواند منجر به شکستگی‌های متعدد به ویژه در استخوان‌های لگن، نخاع و مچ دست شود. این شکستگی‌ها خود ممکن است عوارض دیگری ایجاد کنند؛ برای مثال شکستگی لگن نیاز به استراحت و بی‌حرکتی طولانی دارد که احتمال ایجاد لخته خون را بالا می‌برد.
اما خبر خوب این است که راه‌های زیادی وجود دارد که با انجام آن‌ها می‌توانید به پیشگیری از عوارض و درمان پوکی استخوان کمک کنید؛ از انجام ورزش و رعایت رژیم غذایی گرفته تا مصرف دارو.
اگر نگران ابتلا به این بیماری هستید، لازم است با پزشک خود در این باره مشورت کنید. آن‌ها می‌توانند شما را در این باره راهنمایی کنند. فراموش نکنید که شما می‌توانید علیرغم ابتلا به پوکی استخوان یک زندگی فعال و پویا داشته باشید.
