احتمالا تاکنون این جمله‌ها به گوشتان خورده است:« قندم رفته بالا»، «مرض قند دارم.» یا «داروی قند می‌خورم.» قند یا در اصطلاح درست، گلوکز خون یکی از اجزای ضروری و مهم خون است؛ قند خون در صورتی که از محدوده نرمال تجاوز کند، می‌تواند منجر به بروز مشکلات فراوانی شود.
«منظور از قند خون چیست؟ سطح قند خون نرمال چقدر است؟ چه زمانی گفته می‌شود که فرد مبتلا به دیابت شده است؟» در متن پیش رو قصد داریم به این سوالات پاسخ دهیم.
آنچه در این مقاله خواهید خواند:
- قند خون چیست؟
- انسولین و قند خون
- قند خون طبیعی چقدر است؟
- دیابت یا مرض قند خون چیست؟
- بالا رفتن قند خون یا هایپرگلیسمی
- افت قند خون یا هیپوگلیسمی
- قند خون چگونه اندازه‌گیری می‌شود؟
- اصلاح سبک زندگی
قند خون چیست؟
قند یا گلوکز خون از طریق مواد غذایی دریافتی به بدن می‌رسد. بدن پس از هضم کربوهیدرات‌ها آن‌ها را به قندی تبدیل می‌کند که در خون گردش می‌کند. قند خون برای دریافت انرژی توسط بدن ضروری است و به اصطلاح منبع انرژی بدن است. درصورتی که سطح قند خون از مقدار مورد نیاز بدن بالاتر باشد، بدن آن را ذخیره می‌کند تا بعدا از آن استفاده کند.
سطح قند خون در طول روز ثابت نیست و دائما در حال تغییر است. قند خون پس از صرف غذا بالا رفته و پس از یک ساعت شروع به پایین آمدن می‌کند.
لازم است قند خون را در محدوده طبیعی نگه دارید؛ زیرا در غیر این صورت زمینه برای ابتلا به بیماری‌هایی از قبیل دیابت و مشکلات قلبی و عروقی فراهم می‌شود.
انسولین و قند خون
انسولین یک هورمون ضروری در بدن برای جذب و استفاده از گلوکز خون توسط سلول‌هاست. این هورمون نقشی اساسی در تنظیم سطح گلوکز خون برعهده دارد.
هورمون انسولین از غده پانکراس یا لوزالمعده ترشح می‌شود. هورمون‌ها موادی هستند که توسط غدد درون‌ریز بدن به خون ترشح می‌شوند و وظیفه انتقال پیام‌ها را به نقاط مختلف بدن برعهده دارند. سطح هورمون انسولین پس از صرف غذا در خون افزایش یافته و به جذب گلوکز خون کمک می‌کند. درصورتی که سطح انسولین بدن افت کند و یا سلول‌ها نسبت به تاثیر آن مقاوم شوند، سلول‌ها قادر به جذب گلوکز نبوده و سطح قند خون در ادامه بالا می‌رود.
قند خون طبیعی چقدر است؟
برای اندازه‌گیری قند خون لازم است آزمایش خون بدهید. قند خون ناشتا در آزمایش خون با عنوان FBS مشخص می‌شود. به عقیده پزشکان قند خون نرمال بدن در حالت ناشتا لازم است 99 mg/dl یا کمتر باشد.
اندازه‌گیری قند خون با استفاده از دستگاه گلوکومتر یا تست قند خون خانگی هم امکان‌پذیر است. درصورت ابتلا به دیابت و مصرف انسولین لازم است در فواصل مشخص و چند بار در روز قند خونتان را اندازه‌گیری کنید.
دیابت یا مرض قند خون چیست؟
درصورتی که قند خونتان برای مدت طولانی بالاتر از حد طبیعی باشد، شما مبتلا به دیابت خواهید بود. دیابت از بیماری‌های نسبتا شایع در سطح جهان است و شمار مبتلایان آن هم هر ساله بیشتر می‌شود.
علائم دیابت
دیابت در مراحل اول ممکن است هیچ علامتی ایجاد نکرده و تنها با آزمایش خون تشخیص داده شود. با این حال علائم شایع دیابت شامل موارد زیر است:
- تشنگی بیش از حد
- تکرر ادرار
- گرسنگی بیش از حد
- کاهش وزن ناخواسته
- تاری دید
- خستگی بیش از حد
- ترمیم آهسته زخم‌ها
انواع دیابت
بیماری دیابت انواع مختلفی دارد؛ از جمله:
دیابت نوع 1
بیماری دیابت نوع 1 نوعی بیماری خودایمنی است. در بیماری‌های خوایمنی سیستم ایمنی بدن به اشتباه علیه سلول‌های خودی آنتی‌بادی تولید می‌کند. در این بیماری هم سیستم ایمنی علیه سلول‌های تولیدکننده انسولین فعال می‌شود و درنتیجه سطح انسولین بدن افت می‌کند. این نوع دیابت اغلب در سنین کودکی و نوجوانی بروز یافته و درمان آن از ابتدا وابسته به تزریق انسولین است.
دیابت نوع 2
در این بیماری انسولین به میزان کافی ترشح می‌شود اما سلول‌ها نسبت به آن مقاوم شده‌اند. این نوع دیابت در سنین بالاتر بروز یافته و ارتباط نزدیکی با اضافه وزن، کم‌تحرکی و نیز زمینه ژنتیکی دارد. درمان این نوع دیابت با اصلاح سبک زندگی آغاز شده و در ادامه داروی خوراکی هم تجویز می‌شود. درصورت ادامه پیشرفت بیماری ممکن است تزریق انسولین هم ضرورت یابد.
دیابت بارداری
به دنبال بالا رفتن قند خون مادر در دوران بارداری برخی زنان در این دوره به دیابت بارداری یا GDM مبتلا می‌شوند. این نوع دیابت اغلب محدود به دوره بارداری بوده و با ختم بارداری قند خون مادر مجدد به محدوده طبیعی برمی‌گردد. درمان این نوع دیابت با رعایت رژیم غذایی و انجام ورزش آغاز شده و درصورت عدم پاسخ به درمان، تزریق انسولین برای مادر شروع می‌شود.
پره دیابت یا پیش دیابت
در این حالت قند خون فرد بالاست اما نه تا اندازه‌ای که منجر به بروز دیابت شود. با این حال افراد مبتلا به پیش دیابت بیش از سایرین در معرض ابتلا به دیابت هستند. از این رو لازم است با اصلاح سبک زندگی از ابتلا به دیابت پیشگیری کنند.
عوارض دیابت
دیابت درصورتی که درمان نشده و تحت کنترل نباشد، می‌تواند در درازمدت عوارض مختلفی برای بدن ایجاد کند؛ از جمله:
- قلبی و عروقی از قبیل فشار خون بالا، سکته‌های قلبی و مغزی
- عصبی از قبیل گزگز، دردو بی‌حسی اندام‌ها
- چشمی از قبیل تاری دید و نابینایی
- کلیوی از قبیل نفروپاتی و نارسایی کلیوی
علاوه بر این دیابت می‌تواند برای سیستم گوارشی، دهان و دندان، پوست و سیستم ایمنی هم ایجاد عارضه کند. اما خبر خوب این است که کنترل صحیح قند خون در بیماری دیابت از وقوع بسیاری از این عوارض پیشگیری کرده و یا آن‌ها را به تاخیر می‌اندازد.
تشخیص بیماری دیابت
تشخیص بیماری دیابت وابسته به آزمایش خون است. موارد زیر در آزمایش خون بررسی می‌شوند:
- FBS یا قند خون ناشتا: در بیماران دیابتی این عدد 126mg/dl یا بالاتر است.
- هموگلبین A1C: در بیماران دیابتی این عدد 6.5 درصد یا بالاتر است.
- قند خون تصادفی: در بیماران دیابتی این عدد 200 mg/dl یا بالاتر است.
درمان بیماری دیابت
به طور کلی درمان بیماری دیابت با اصلاح سبک زندگی، تزریق انسولین یا داروهای خوراکی محقق می‌شود. براساس نوع دیابت، علائم و شرایط شما پزشک برنامه درمانی مناسب را در اختیارتان قرار خواهد داد. علاوه بر این درصورت ابتلا به دیابت لازم است قند خونتان را در فواصل منظم با استفاده از دستگاه گلوکومتر در خانه اندازه‌گیری کرده و اعداد آن را یادداشت کنید.
اصلاح سبک زندگی
رعایت موارد زیر تا حد زیادی می‌تواند مانع از پیشرفت بیماری شود. اصلاح سبک زندگی یک اصل اساسی در درمان دیابت به ویژه دیابت نوع 2 است. بدون رعایت این نکات شیوه‌های درمانی دیگر هم ممکن است شکست بخورند:
- یک رژیم غذایی سالم سرشار از میوه‌ها و سبزیجات را انتخاب کنید. مصرف قند، چربی و کربوهیدرات را در رژیم غذایی خود محدود کنید.
- تاثیر ورزش در دیابت؛ دانشمندان توصیه می‌کنند که بالغین حداقل 5 روز در هفته هر بار به مدت 30 دقیقه ورزش هوازی با شدت متوسط انجام دهند. ورزش‌هایی از قبیل دویدن، پیاده‌روی و شنا انتخاب مناسبی هستند.
- درصورتی که مبتلا به اضافه وزن یا چاقی هستید، لازم است وزنتان را کم کنید. می‌توانید در این باره با پزشک خود مشورت کنید.
- درصورت مصرف سیگار یا الکل لازم است آن را ترک کنید.
انسولین
درمان اصلی دیابت نوع 1 با استفاده از تزریق انسولین محقق می‌شود. درمان دیابت نوع 2 هم در موارد پیشرفته وابسته به تزریق انسولین است. انواع مختلفی از انسولین وجود دار دکه لازم است آن‌ها را در زمان‌های مشخصی از روز تزریق کنید. پزشک شما را در این باره راهنمایی خواهد کرد.
داروهای خوراکی
درمان اصلی دیابت نوع 2 با استفاده از داروی خوراکی محقق می‌شود. این داروها در درمان دیابت نوع 1 کاربردی ندارند. یکی از رایج‌ترین داروهایی که تجویز می‌شود متفورمین نام دارد. علاوه بر این پزشک ممکن است داروهای دیگری برای کنترل چربی و فشار خون برایتان تجویز کند.
بالا رفتن قند خون یا هایپرگلایسمی
درصورتی که قند خون از محدوده طبیعی فراتر رود، گفته می‌شود که فرد دچار هایپرگلایسمی شده است. افرادی با دیابت کنترل‌نشده، مبتلایان به کوشینگ و برخی دیگر از بیماری‌ها درمعرض هایپرگلیسمی هستند. افرادی که کورتون مصرف می‌کنند هم ممکن است در زمان مصرف دارو دچار افزایش سطح قند خون شوند.
علائم شایع هایپرگلایسمی شامل موارد زیر است:
- خشکی دهان
- تکرر ادرار
- تشنگی بیش از حد
علاوه بر این بروز علائم زیر هم محتمل است:
- خستگی
- سبکی سر
- تاری دید
- سردرد
- تهوع
- ضعف
در صورت ابتلا به دیابت لازم است قند خونتان همیشه تحت کنترل باشد تا دچار هایپرگلیسمی نشوید.
افت قند خون یا هیپوگلیسمی
هیپوگلیسمی به حالتی گفته می‌شود که در آن قند خون از حد طبیعی پایین‌تر بیاید. بیماران مبتلا به دیابت به دلیل داروهای مصرفی بیش از سایرین در معرض هیپوگلیسمی هستند.
علائم اولیه هیپوگلیسمی شامل موارد زیر است:
- سوزن سوزن شدن لب‌ها
- لرزش دست و سایر نواحی بدن
- رنگ‌پریدگی صورت
- تعریق بیش از حد
- اضطراب
- سرگیجه
- تپش قلب یا افزایش تعداد ضربان قلب
داروهای دیابت، مصرف بیش از حد انسولین، انجام جراحی لاغری و برخی تومورها می‌توانند منجر به هیپوگلیسمی شوند.
قند خون چگونه اندازه‌گیری می‌شود؟
یک بخش اساسی در درمان بیماری دیابت، چک منظم قند خون است. برای این کار لازم است از دستگاه‌های خانگی چک قند خون یا همان گلوکومتر استفاده کنید. درصورت مصرف انسولین ممکن است لازم باشد چند بار در روز قند خونتان را اندازه‌گیری کنید. پزشک شما را در این باره راهنمایی خواهد کرد.
چطور از دستگاه گلوکومتر استفاده کنیم؟
استفاده از این دستگاه آسان است؛ نکات زیر را دنبال کنید:
- دست‌هایتان را با آب و صابون به دقت بشوئید.
- دستگاه گلوکومتر را روشن کنید و یک نوار تست را در آن قرار دهید.
- با استفاده از یک پد الکلی محل خونگیری را تمیز کنید. کمی صبر کنید تا الکل از روی محل خشک شود.
- سوزن مخصوص را به آرامی به محل خونگیری( عموما نوک انگشت) بزنید و صبر کنید تا خون از محل خارج شود.
- خون خارج‌شده را بر روی نوار تست بریزید.
- صبر کنید تا دستگاه عدد قند خون را نشان بدهد.
- عدد نمایش‌داده‌شده بر روی صفحه را بخوانید.
- توصیه‌های پزشکتان را درباره عدد نشان‌داده‌شده بر روی دستگاه دنبال کنید.
- اعدادی را که به دست می‌آید، روی برگه یادداشت کنید. درصورت لزوم آن‌ها را در اختیار پزشکتان قرار دهید. این اعداد به انتخاب برنامه درمانی مناسب شما کمک می‌کنند.
قند خون و اصلاح سبک زندگی
داشتن یک سبک زندگی سالم تا حد زیادی می‌تواند در کنترل قند خون و حفظ آن در محدوده نرمال موثر باشد. نکات زیر را فراموش نکنید:
- سعی کنید رژیم غذایی انتخابی‌تان سرشار از میوه‌ها و سبزیجات تازه باشد. مصرف قند و چربی را محدود کنید.
- انجام ورزش را به بخشی از برنامه روتین روزانه‌تان تبدیل کنید. ورزش‌هایی از قبیل پیاده‌روی، دویدن و شنا کردن می‌توانند انتخاب‌های مناسبی برای شما باشند.
- آب بنوشید. سعی کنید آب را جایگزین نوشیدنی‌های گازدار و شیرین کنید.
- درصورتی که دچار هیپوگلیسمی یا هایپرگلیسمی شدید، با پزشک خود برای مدیریت شرایط مشورت کنید.
جمع بندی قند خون چیست؟
قند خون یا گلوکز خون از هضم کربوهیدرات‌ها توسط بدن به دست می‌آید. قند خون درحقیقت سوخت طبیعی سلول‌های بدن برای به‌دست آوردن انرژی محسوب می‌شود. لازم است قند خون در محدوده طبیعی حفظ شود. زیرا بالا یا پایین‌تر رفتن آن از محدوده طبیعی می‌تواند مشکلات مختلفی را برای بدن ایجاد کند.
درصورتی که قند خون برای مدت طولانی بالاتر از حد طبیعی باشد، گفته می‌شود که فرد مبتلا به دیابت یا مرض قند است. این بیماری در درازمدت عوارض مختلفی می‌تواند برای بدن ایجاد کند.
رژیم غذایی مناسب، انجام منظم ورزش و کاهش وزن به کنترل صحیح قند خون کمک می‌کنند.
