کم خونی یا آنمی از بیماری‌های نسبتاً شایع در جهان است که با علائمی از قبیل خستگی، رنگ پریدگی و یا تنگی نفس می‌تواند خودش را نشان دهد. این بیماری در همه گروه‌های سنی دیده می‌شود و نیاز به درمان اختصاصی دارد.
در متن پیش رو قصد داریم شما را با کم خونی و علائم آن آشنا کنیم.
آنچه در این مقاله خواهید خواند:
- کم‌خونی چیست؟
- بیماری کم خونی چه علائمی دارد؟
- کم‌خونی در کودکان
- آنمی یا کم خونی در سنین بالا
- کم‌خونی در بارداری
- انواع مختلف کم خونی
- چه افرادی بیشتر در معرض کم‌خونی هستند؟
- کم خونی چه عوارضی دارد؟
- چگونه از ابتلا به کم‌خونی پیشگیری کنیم؟
- کم خونی چگونه تشخیص داده می‌شود؟
- بیماری کم‌خونی چگونه درمان می‌شود؟
کم خونی چیست؟
کم خونی به دنبال کاهش سطح گلبول‌های قرمز خون ایجاد می‌شود. این سلول‌ها حاوی آهن و هموگلبین هستند. هموگلبین پروتئینی است که وظیفه حمل اکسیژن را در خون برعهده دارد. درصورت ابتلا به کم خونی ممکن است علائمی از قبیل خستگی، رنگ پریدگی و یا سردی پوست را احساس کنید. این علائم به این دلیل ایجاد می‌شوند که ارگان‌های مختلف بدن اکسیژن کافی برای انجام فعالیت‌هایشان دریافت نمی‌کنند.
بیماری کم خونی چه علائمی دارد؟
علائم کم خونی با علت زمینه‌ای آن و شدت بیماری مرتبط هستند. علائم کم خونی در اغلب افراد یعنی زنان، مردان، کودکان و در طی بارداری مشترک بوده و شامل موارد زیر است:
- خستگی
- ضعف
- زرد شدن یا رنگ‌پریدگی پوست
- ضربان قلب نامنظم
- تنگی نفس
- سرگیجه
- درد قفسه سینه
- سردی دست‌ها یا پاها
- سردرد
در مراحل اولیه ممکن است کم خونی خفیف بوده و علامت قابل توجهی ایجاد نکند. اما به دنبال پیشرفت بیماری، علائم مختلف بروز می‌یابند.
کم خونی در کودکان
لازم است که رژیم غذایی کودکان حاوی مقدار کافی آهن و ویتامین باشد تا درمعرض کم خونی قرار نگیرند. کم‌خونی در کودکان می‌تواند منجر به تاخیر در رشد، کاهش تمرکز و کاهش مهارت‌های حرکتی و یادگیری شود. با افزایش سن و شروع دوره بلوغ و قاعدگی، لازم است توجه بیشتری به علائم و نشانه‌های کم خونی داشته باشید.
آنمی یا کم خونی در سنین بالا
در سنین بالا کم خونی می‌تواند با علائمی از قبیل تیرگی شعور (confusion) و یا افسردگی خودش را نشان بدهد. علاوه بر این ضعف ناشی از کم‌خونی می‌تواند راه رفتن را برای آن‌ها دشوار کند. آنمی در سنین بالا درصورتی که درمان نشود، می‌تواند منجر به کاهش طول عمر شود.
کم خونی در بارداری
کم خونی ناشی از فقر آهن در طول بارداری می‌تواند احتمال زایمان زودرس را بالا ببرد. علاوه بر این مطالعات نشان داده است نوزادان به دنیاآمده از مادران مبتلا به کم‌خونی فقر آهن بیش از سایرین درمعرض وزن کم حین تولد و کم‌خونی ناشی از فقر آهن هستند.
درصورتی که باردار هستید، بیشتر احتمال دارد که به کم خونی فقرآهن دچار شوید. رشد طبیعی فرزندتان تا حد زیادی به شما و مواد مغذی دریافتی‌تان بستگی دارد. بسیاری از زنان در طول بارداری مکمل آهن و فولات دریافت می‌کنند. بدین منظور لازم است که دستورالعمل‌های پزشک خود را دنبال کنید.
انواع مختلف کم خونی
دلایل و علائم کم خونی متفاوتند؛ دلایل مختلف کم‌خونی باعث بروز انواع مختلفی از آنمی می‌شوند. شایع‌ترین نوع کم‌خونی در کل دنیا کم خونی ناشی از فقر آهن است.
کم خونی ناشی از فقر آهن
مغز استخوان برای ساخت هموگلبین نیاز به آهن دارد؛ در نبود آهن کافی در بدن گلبول‌های قرمز خون نمی‌توانند هموگلبین کافی داشته باشند.
درصورتی که زنان باردار مکمل آهن مصرف نکنند، در معرض ابتلا به این نوع کم‌خونی هستند. علاوه بر این از دست دادن مقادیر زیاد خون مثلاً به دنبال پریودهای سنگین می‌تواند زمینه را برای ابتلا به کم خونی ناشی از فقر آهن فراهم کند. زخم معده، مصرف بی‌رویه برخی داروها از جمله آسپرین و سرطان‌های دستگاه گوارش از دیگر دلایل از دست رفتن خون و ابتلا به کم خونی فقر آهن هستند.
بنابراین برای درمان صحیح این نوع کم‌خونی لازم است علاوه بر تجویز مکمل آهن، علت بروز کم خونی هم پیدا شود تا از عود آن جلوگیری شود.
کم خونی ناشی از کمبود ویتامین
علاوه بر آهن، بدن برای ساخت گلبول‌های قرمز به مقادیر کافی ویتامین ب12 و فولات هم نیاز دارد. رژیم غذایی فاقد این ویتامین‌ها می‌تواند منجر به کاهش سطح گلبول‌های قرمز خون و ایجاد کم‌خونی شود. آنمی پرنشیوز نوع خاصی از کم خونی ناشی از کمبود ویتامین ب12 است که به دلایل خودایمنی ایجاد می‌شود. افراد مبتلا نمی‌توانند ویتامین ب12 را از غذا جذب کنند.
کم خونی ناشی از التهاب
برخی بیماری‌های خاص اعم از ایدز، سرطان، آرتریت روماتوئید، بیماری‌های کلیوی، کرون و سایر بیماری‌های التهابی حاد یا مزمن می‌توانند در روند طبیعی ساخت گلبول‌های قرمز اختلال ایجاد کرده و منجر به کم خونی شوند.
آنمی آپلاستیک
این نوع کم خونی نادر و کشنده در شرایطی ایجاد می‌شود که بدن قادر به تولید گلبول‌های قرمز نمی‌باشد. از جمله دلایل بروز کم‌خونی آپلاستیک می‌توان به عفونت، برخی دارو‌های خاص، بیماری‌های خودایمنی و تماس با مواد سمی اشاره کرد.
کم خونی ناشی از بیماری مغز استخوان
بسیاری از بیماری‌ها از جمله لوکمی و میلوفیبروز می‌توانند با درگیری مغز استخوان، ساخت گلبول‌های قرمز خون را سرکوب کنند.
کم خونی همولیتیک
این نوع کم خونی در شرایطی ایجاد می‌شود که گلبول‌های قرمز خون سریع‌تر از آن که توسط مغز استخوان جایگزین شوند، از بین می‌روند. طیف وسیعی از بیماری‌ها می‌توانند باعث از بین رفتن گلبول‌های قرمز خون و ایجاد همولیز شوند. این نوع کم خونی ممکن است به دلایل ارثی و یا اکتسابی ایجاد شود.
کم خونی داسی شکل
این بیماری وراثتی بوده و باعث کم‌خونی همولیتیک می‌شود. این نوع کم‌خونی سبب می‌شود که گلبول‌های قرمز خون شکل غیرطبیعی داشته باشند. ( داسی شکل)
چه افرادی بیشتر در معرض کم خونی و علائم آن هستند؟
عوامل مختلفی هستند که می‌توانند احتمال ابتلای به کم خونی را افزایش دهند؛ از جمله:
- رژیم غذایی فاقد ویتامین‌های ضروری از جمله فولات و ب12 و مواد معدنی ضروری از جمله آهن
- بیماری‌های دستگاه گوارش از جمله کرون که مانع از جذب صحیح مواد مغذی می‌شوند
- پریود
- بارداری
- برخی بیماری‌های مزمن
- سابقه خانوادگی ابتلا به برخی انواع کم خونی که زمینه ژنتیکی دارند
- سن بالای 65 سال
کم‌خونی چه عوارضی دارد؟
کم خونی درصورتی که درمان نشود، می‌تواند منجر به بروز عوارض مهمی شود. از جمله:
خستگی بیش از حد
آنمی درمان‌نشده می‌تواند منجر به خستگی بیش از حد در شما شود؛ به حدی که قادر به انجام فعالیت‌های روزمره‌تان نباشید.
عوارض بارداری
زنان مبتلا به کم خونی ناشی از کمبود فولات بیش از سایرین در معرض برخی عوارض از قبیل زایمان زودرس هستند. علاوه بر این جنین درمعرض نقایص مادرزادی از جمله مشکلات ستون فقرات قرار می‌گیرد. از این رو لازم است زنان باردار مکمل فولات مصرف کنند.
مشکلات قلبی
کم خونی می‌تواند باعث افزایش یا بی‌نظمی ضربان قلب شود. درصورت ابتلا به کم‌خونی، قلب خون بیشتری پمپاژ می‌کند تا کم‌خونی را جبران کند. از این رو آنمی می‌تواند باعث بزرگ شدن یا نارسایی قلبی شود.
مرگ
برخی از انواع کم‌خونی از جمله کم خونی داسی‌شکل می‌توانند تهدیدکننده حیات بوده و در صورت عدم درمان صحیح منجر به مرگ شوند. از دست دادن مقدار زیادی خون در زمان کوتاه هم می‌تواند منجر به مرگ شود. در سنین بالا، کم‌خونی ارتباط بیشتری با مرگ‌ومیر دارد.
آزمایشگاه آنلاین چیست و چه مزایایی دارد؟
چگونه از ابتلا به کم خونی پیشگیری کنیم؟
بسیاری از انواع کم خونی از جمله انواع وراثتی قابل پیشگیری نیستند؛ با این حال در سایر موارد شما می‌توانید با رعایت یک رژیم غذایی مناسب شامل انواع ویتامین‌ها و مواد معدنی ضروری از ابتلا به کم‌خونی جلوگیری کنید؛ از این رو لازم است مصرف مواد زیر را در رژیم غذایی خود مدنظر قرار دهید:
- آهن: از جمله مواد غذایی غنی از آهن می‌توان به گوشت، حبوبات و سبزیجات برگ سبز اشاره کرد.
- فولات: این ویتامین در میوه‌ها، آبمیوه‌ها، سبزیجات با برگ تیره، نخود سبز، لوبیا قرمز، بادام‌زمینی و غلات غنی‌شده از جمله برنج، پاستا و نان یافت می‌شود.
- ویتامین ب 12: گوشت، لبنیات، غلات غنی‌شده و سویا از جمله محصولات غذایی حاوی ویتامین ب12 هستند.
- ویتامین سی: مرکبات گروه غذایی سرشار از ویتامین سی هستند.
درصورتی که از میزان دریافتی ویتامین و مواد معدنی رژیم غذایی خود مطمئن نیستید، خوب است با پزشک خود در این باره مشورت کنید. او می‌تواند برای شما در صورت لزوم مولتی‌ویتامین و یا مکمل تجویز کند.
علائم کم‌خونی چگونه تشخیص داده می‌شود؟
درصورتی که پزشک به کم خونی شک کند، در قدم اول برایتان آزمایش خون درخواست می‌کند. یکی از موارد اساسی که در آزمایش خون مورد بررسی قرار می‌گیرد، CBC یا شمارش کامل سلول‌های خونی است. علاوه بر این پزشک ممکن است سطح آهن، ویتامین ب12 و فولات را هم در آزمایش خون درخواست کند.
در ادامه پزشک ممکن است بررسی‌های تشخیصی زیر را هم درخواست کند:
- آزمایش ادرار برای بررسی کم‌خونی هولیتیک
- کولونوسکوپی یا آزمایش خون مخفی در مدفوع برای بررسی خونریزی دستگاه گوارشی
- بیوپسی مغز استخوان در موارد نادر
با تشخیص صحیح کم‌خونی، پزشک می‌تواند بهترین درمان را برای شما آغاز کند.
بیماری کم خونی چگونه درمان می‌شود؟
درمان کم خونی وابسته به علت زمینه‌ای است. درصورتی که کم خونی ناشی از فقر آهن باشد، پزشک توصیه‌های زیر را به شما می‌کند:
- مصرف مکمل آهن
- غذاهایی که به جذب بهتر آهن کمک می‌کنند( از جمله ویتامین سی)
درصورتی که کم‌خونی منشا درونی داشته باشد و به علت خونریزی رخ داده باشد، ممکن است انجام جراحی ضرورت یابد.
سایر انواع کم‌خونی نیاز به درمان اختصاصی دارند؛ برای مثال درصورتی که کم خونی ارثی باشد، ممکن است پیوند مغز استخوان بهترین درمان موثر باشد.
نکته پایانی درباره علائم کم خونی
کم خونی درصورتی که درمان نشود، می‌تواند منجر به عوارض مختلفی شود. علاوه بر این به دلیل ضعف و خستگی، می‌تواند کیفیت زندگی را تا حد زیادی کاهش دهد. از این رو درصورت بروز هر یک از علائم کم خونی از قبیل خستگی و ضعف، رنگ‌پریدگی و یا سردی اندام‌ها لازم است به پزشک مراجعه کرده و درمان مناسب را دریافت کنید.
