غدد درون ریز بدن وظیفه تولید و ترشح هورمون‌ها را برعهده دارند. مجموعه هورمون‌ها نیز در کنار هم وظیفه هماهنگی بسیاری از عملکردهای بدن را برعهده دارند. درصورتی که سطح هورمون‌ها از حد طبیعی بالاتر یا پایین‌تر برود و یا بدن نتواند به هورمون‌ها پاسخ درستی بدهد، زمینه برای اختلالات غدد درون ریز بدن فراهم می‌شود.
در متن پیش رو قصد داریم شما را با اختلالات غدد درون ریز بدن، علائم و درمان آن‌ها آشنا کنیم.
منظور از اختلالات غدد درون ریز چیست؟
منظور از اختلالات غدد درون ریز یا سیستم اندوکرین وضعیتی است که دستگاه اندوکرین -که تولید و ترشح هورمون‌ها را رهبری می‌کند- نتواند به درستی عمل کند.
عوامل مختلفی از قبیل تومورها، مشکلات ژنتیکی و عدم تعادل هورمونی می‌توانند منجر به مشکلات غدد درون‌ریز شوند. این اختلالات با درگیری هورمون‌ها می‌توانند منجر به طیف وسیعی از علائم در سطوح مختلف از قبیل رشد و تکامل، سوخت‌وساز، عملکرد جنسی و خلق‌وخو شوند.
آشنایی با غدد درون‌ریز بدن
دستگاه اندوکرین از مجموعه غدد و ارگان‌هایی تشکیل شده است که وظیفه تنظیم فرایندهای مختلف بدن از طریق هورمون‌ها را برعهده دارند. هورمون‌ها پیامرسان‌های شیمیایی بدن هستند که از طریق جریان خون به مناطق مختلف بدن سفر می‌کنند.
از جمله غدد درون‌ریز بدن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- هیپوتالاموس
- غده پینه‌آل
- غده هیپوفیز
- غدد تیروئید و پاراتیروئید
- تیموس
- غده فوق‌کلیه
- تخمدان‌ها
- بیضه‌ها
این غدد درکنار سایر اعضای دستگاه اندوکرین طیف وسیعی از فرایندهای بدن از قبیل متابولیسم، رشد و باروری را تنظیم می‌کنند.
متخصص غدد و متابولیسم فردی است که در زمینه مشکلات هورمونی تخصص دارد و با تشخیص بیماری‌های غدد می‌تواند درمان مناسب را برای برقراری مجدد تعادل هورمونی درپیش بگیرد.
اختلالات غدد درون ریز به چه علتی رخ می‌دهند؟
اختلالات غدد درون ریز بنا به دلایل مختلفی ممکن است رخ بدهند؛ برای مثال برخی اختلالات غدد درون ریز به دنبال یک تومور خوشخیم یا بدخیم ایجاد می‌شوند. برخی دیگر به دنبال بالا یا پایین رفتن غیرطبیعی سطح هورمون در بدن ایجاد می‌شوند.
بیماری‌های خودایمنی هم می‌توانند زمینه‌ساز اختلالات غدد درون ریز شوند؛ در بیماری‌های خودایمنی دستگاه ایمنی بدن به اشتباه به سلول‌های خودی حمله می‌کند و منجر به بروز بیماری می‌شود.
برخی اختلالات غدد درون ریز شایع
بیماری‌های غدد درون‌ریز تنوع بالایی دارند؛ در ادامه شما را با برخی انواع شایع‌تر آن آشنا می‌کنیم.
دیابت
دیابت بیماری‌ای است که در آن سطح قند خون یا همان گلوکز از حد طبیعی بالاتر می‌رود. انسولین هورمونی است که در بدن وظیفه تنظیم سطح گلوکز یا قند خون را برعهده دارد. در صورتی که بدن نتواند هورمون انسولین را تولید و یا به درستی از آن استفاده کند، بیماری دیابت ایجاد می‌شود. دو نوع شایع‌تر بیماری، دیابت نوع 1 و نوع 2 است.
از جمله علائم بیماری دیابت می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- افزایش احساس تشنگی و تکرر ادرار
- افزایش احساس گرسنگی
- تغییر وزن ناخواسته
- زخم‌هایی که ترمیم نمی‌شوند
- گزگز نوک انگشتان دست یا پا
- تاری دید
- خستگی
در اغلب موارد درمان بیماری دیابت ترکیبی از دارو و اصلاح سبک زندگی است. بیماران مبتلا به دیابت ممکن است نیاز به تزریق دائمی هورمون انسولین برای تنظیم سطح قند خون داشته باشند.
پرکاری تیروئید
پرکاری تیروئید زمانی ایجاد می‌شود که غده تیروئید بیش از حد طبیعی هورمون‌های تیروئیدی را ترشح کند. این بیماری بنا به دلایل مختلفی از جمله التهاب غده تیروئید یا بیماری گریوز ممکن است ایجاد شود.
هورمون‌های تیروئیدی وظیفه تنظیم سطح انرژی بدن را برعهده دارند. از این رو پرکاری تیروئید می‌تواند منجر به بروز طیف وسیعی از علائم شود؛ از جلمه:
- بی‌نظمی یا افزایش ضربان قلب
- اختلالات خواب
- تحریک‌پذیری یا بی‌قراری
- خستگی
- کاهش وزن علیرغم افزایش اشتها
- گواتر یا بزرگ شدن غیرطبیعی غده تیروئید
درمان پرکاری تیروئید برحسب علت، علائم و وضعیت عمومی سلامتی فرد فرق می‌کند. داروها، یددرمانی یا جراحی می‌تواند کمک‌کننده باشد.
کم‌کاری تیروئید
زمانی که غده تیروئید به اندازه کافی هورمون‌های تیروئیدی را ترشح نکند، کم‌کاری تیروئید رخ می‌دهد. کم‌کاری تیروئید شایع‌ترین اختلال تیروئیدی است و باعث کاهش سرعت فرایندهای مختلف در بدن می‌شود.
سندروم کوشینگ
سندروم کوشینگ در اثر ترشح بیش از حد هورمون کورتیزول رخ می‌دهد. کورتیزول هورمونی است که به بدن برای پاسخ به استرس، تنظیم متابولسم و حفظ فشار خون کمک می‌کند.
ترشح بیش از حد هورمون کورتیزول در مبتلایان به سندروم کوشینگ می‌تواند باعث بروز علائم زیر شود:
- افزایش وزن
- لاغری بازوها و پاها
- گرد شدن صورت
- توده چربی بین شانه‌ها
- رشد موهای زائد
- ضعف عضلانی
- تاری دید
- کاهش میل جنسی و نازایی
- خستگی
برای درمان کوشینگ لازم است توموری که منشا اصلی ترشح نابجای هورمون است، با استفاده از جراحی خارج شود.
آکرومگالی
آکرومگالی وضعیتی است که در آن ترشح هورمون رشد بیش از حد معمول است. در نتیجه اعضا و بافت‌های مختلف بدن به صورت غیرطبیعی و بیش از حد رشد می‌کنند؛ جراحی، دارو و درمواردی پرتودرمانی می‌تواند به بهبود بیماری کمک کنند.
سندروم تخمدان پلی‌کیستیک یا PCOS
سندروم تخمدان پلی‌کیستیک در اثر به هم خوردن تعادل هورمون‌های زنانه در تخمدان‌ها ایجاد می‌شود؛ این بیماری می‌تواند منجر به بروز علائم زیر در زنان شود:
- بی‌نظمی پریود
- رشد موهای زائد
- جوش
- نازک شدن موها
برای درمان بیماری پزشک ممکن است از داروهای پیشگیری از بارداری استفاده کند.
اختلالات غدد درون ریز چگونه تشخیص داده می‌شوند؟
اختلالات غدد درون ریز می‌توانند منجر به طیف وسیعی از علائم شوند. بسیاری از این علائم ممکن است با علائم بیماری‌های دیگر همپوشانی داشته باشند. این مسئله تشخیص اختلالات غدد درون ریز را دشوار می‌کند.
پزشک ممکن است از ابزارهای زیر برای تشخیص اختلالات غدد درون ریز استفاده کند:
- آزمایش ادرار
- روش‌های تصویربرداری مثل MRI
- آزمایش ژنتیک
- آزمایش خون
چه زمانی لازم است به پزشک مراجعه کنیم؟
در صورتی که هر گونه علائم غیرطبیعی داشتید که ممکن است با مشکلات غدد درون‌ریز مرتبط باشد، لازم است به بهترین متخصصین غدد برای تشخیص و دریافت درمان مراجعه کنید. فراموش نکنید که اگرچه بسیاری از بیماری‌های غدد درون‌ریز قابل درمان هستند، اما برخی نیاز به درمان مادام‌العمر دارند.
نکته پایانی درباره اختلالات غدد درون ریز
اختلالات غدد درون ریز مجموعه‌ای از بیماری‌های مختلف هستند که درنتیجه‌ی مشکلات دستگاه اندوکرین ایجاد می‌شوند. اندوکرین مجموعه پیچیده‌ای است که هورمون‌های مختلفی را در سراسر بدن تولید و ترشح می‌کند. درصورتی که ترشح هورمون‌ها از حد طبیعی بیشتر یا کمتر باشد یا بدن نتواند به درستی به هورمون پاسخ بدهد، اختلالات غدد درون ریز ایجاد می‌شوند.
درصورتی که هرگونه علائم غیرطبیعی مرتبط با اختلالات هورمونی داشتید، لازم است که با پزشک خود در این باره مشورت کنید؛ با این حال اختلالات غدد درون ریز می‌توانند باعث طیف وسیعی از علائم شوند و همین تشخیص بیماری را دشوار می‌کند.
