آیا با علل، علائم و عوارض کیست تخمدان آشنا هستید؟ در این مقااله از مجله سلامت با ما همراه باشید تا هر آنچه در مورد کیست یا تنبلی تخمدان نیاز هست بدانید را یاد بگیرید.
تخمدان به عنوان یکی از ارگان های بدن زنان می باشد که همراه با رحم سیستم تولید مثل را در زنان تشکیل می دهند. تخمدان ها با تولید یکسری هورمون های جنسی بنام استروژن و پروژسترون علاوه بر تولید مثل در کنترل عادت ماهانه زنان و سلامت بدن (بخصوص پوست و مو) نقش مهمی دارند. هر ماه با شروع چرخه قاعدگی جدید، یک تخمک در تخمدان ها رشد می کند که در صورت بارور نشدن با اسپرم، طی عادت ماهیانه از بین می رود. در صورت رها نشدن تخمک ار فولیکول ها، کیست تخمدان تشکیل می شود.

کیست تخمدان چیست؟

از منظر علم پزشکی، کیست تخمدان (ovarian cyst) یک ساختار کیسه مانندی است که حاوی یکسری مایعات می باشد. در صورتی که محتوای کیست تخمدان حاوی مایعات خونی و یا چرکی باشد، نشانه وجود یک وضعیت خطرناک در بدن فرد است. تشکیل کیست تخمدان در سن باروری (بین 15 تا 50 سالگی) در زنان و دختران و به دلایل مختلف می تواند ایجاد شود. تقریبا تمام زنان در طول زندگی خود تجربه یک کیست تخمدانی را دارند که در صورت داشتن علائم خاصی، متوجه وجود آن می شوند. بیشتر این کیست ها کوچک و بی خطر بوده و به دلیل نداشتن هیچ نشانه و علامتی خود به خود از بین می روند. اما در صورت عدم توجه و درمان این بیماری حتی می تواند با ناباروری فرد همراه باشد.

علل ایجاد کیست تخمدان

فرایند تخمک گذاری در تخمدان ها بر اساس یکسری واکنش های شیمیایی و هورمونی در بدن انجام می گیرد. در هر چرخه قاعدگی در خانم ها، یک فولیکول تشکیل می شود و در روز چهاردهم قبل از آغاز عادت ماهیانه، غشا این فولیکول پاره شده و یک تخمک در لوله فالوپ رها می شود. به این فرایند، تخمک گذاری می گویند. اگر به هر دلیلی رها شدن تخمک از فولیکول اتفاق نیفتد، می تواند باعث بوجود آمدن انواع کیست تخمدان شود. تمامی انواع کیست در همه افراد بوجود نمی آید و بسته به نوع کیست می تواند علائم و دردهای متفاوتی داشته باشد و یا حتی فاقد علامت و نشانه ای باشد.

نشانه های کیست تخمدان

بیشتر اوقات ممکن است فردی کیست تخمدان داشته باشد اما خود متوجه آن نشود. تا زمانی که به علت بی نظمی عادت ماهانه به سونوگرافی مراجعه نماید و متوجه آن شود. بی نظمی قاعدگی یکی از علامت های شایع است که می تواند نشان دهنده وجود کیست تخمدان باشد. زمانی که فاصله بین 2 دوره قاعدگی از 35 روز تجاوز کند و مقدار خونریزی هر دوره قاعدگی خیلی کمتر و یا خیلی بیشتر از حد نرمال باشد، لازم است تا فرد به یک متخصص زنان مراجعه نماید. از دیگر نشانه های کیست که می تواند در افراد مختلف تظاهر متفاوتی داشته باشد، شامل:

• آکنه های شدید در صورت و گردن
• نفخ و درد در ناحیه زیر شکم، کمر و ران
• درد و دل پیچه های شدید
• درد در ناحیه لگن بعد و قبل از هر عادت ماهانه
• نزدیکی همراه با درد
• سنگینی و درد در سینه ها
• تکرر ادرار
• درد شدید در دوران قاعدگی
• ضعف، سرگیجه، تهوع و استفراغ در کیست تخمدان شدید

انواع کیست تخمدان، علائم و عوارض آنها

کیست ساده (فیزیولوژی)

کیست های فیزیولوژیک که بعنوان کیست ساده نیز نامیده می شوند، معمولا ناشی از مصرفی برخی داروهای تحریک کننده تخمک گذاری و یا تخمک گذاری عادی می باشند. معمولا تاخیر در عادت ماهانه می تواند نشانه ای از وجود این نوع کیست تخمدانی باشد. اندازه این کیست ها کوچک تر از 8 سانتی متر است. معمولا نیاز با درمان دارویی ندارند و طی خونریزی عادت ماهانه از بدن دفع می شوند. اما در صورتی که رشد کند و باعث ایجاد خونریزی داخل شکمی و یا پیچ خوردگی در لول های فالوپ تخمدان شود، بایستی جدی گرفته شود و در جهت درمان آن اقدامات لازم انجام گیرد. از عوارض کیست تخمدان درمان نشده، ایجاد چسبندگی و کاهش احتمال حاملگی در فرد است.

کیست غیر فیزیولوژیک (کیست اندومکسیوما)

این نوع از کیست تخمدانی معمولا در هر عادت ماهانه فرد در مخاط رحم او دیده می شود. این نوع کیست ها حاوی مایعات خونی هستند و توانایی رشد دارند و از آنجایی که نمی توانند از بدن دفع شوند می توانند برای فرد مساله ساز شوند. این نوع کیست ها به درمان دارویی پاسخ نمی دهند و برای برداشتن آنها نیاز به جراحی هست.

کیست فانکشنال (Functional ovarian cysts)

کیست عملکردی یا فانکشنال از شایع‌ترین کیست‌های تخمدانی محسوب می شود که در مسیر تخمک گذاری بوجود می‌آید و دو نوع می‌باشد:

1. کیست فولیکولی: در این نوع کیست، در طی تخمک گذاری در روز 14 ام فولیکول تخمک را رها نمی کند و در خود نگه میدارد. به دنبال جمع شدن مایعات در داخل این فولیکول، کیست ایجاد می شود که تحت عنوان کیست فولیکولی نامیده می شود.
2. کیست کورپوس لوتئوم (Corpus luteum cyst) : در این نوع کیست، در فرایند تخمک گذاری، فولیکول تخمک را آزاد می کند، اما کیسه فولیکول تجزیه نشده و داخل آن از خون و مایعات پر شده و تبدیل به کیست می شود. این نوع کیست با عنوان کیست جسم زرد نیز نامیده می شود.

از علائم و نشانه های کیست فانکشال درد در ناحیه پایین شکم بخصوص در اواسط عادت ماهیانه ، تأخیر در شروع عادت ماهانه، خونریزی غیر طبیعی (زمانی غیر از تاریخ عادت ماهانه)، درد شدید ناگهانی که اغلب با تهوع و استفراغ همراه است (در صورت پیچ خوردگی و یا پارگی کیست).

کیست اندومتریوما

نوع دیگری از کیست های تخمدان وجود دارد که ارتباطی به فولیکول و فرایند تخمک گذاری نداشته و در اثر رشد سول های اندومتر بوجود می آیند. این نوع کیست از اهمیت بیشتری برخوردار است و معمولا نیاز به جراحی دارند. گاهی بعد از جراحی نیز ممکن است مجددا بوجود بیاید. از این رو پیگیری آن توسط افراد بسیار ضروری می باشد. این نوع کیست معمولا علائمی همچون درد لگنی و قاعدگی نامنظم دارد و در صورت عدم درمان با نازایی همراه است.

تخمدان پلی کیستیک

حالتی که در آن کیست های کوچک (فولیکول های کوچک پر شده با مایع) تخمدان را احاطه کرده و مانع عملکرد صحیح و منظم آن می شوند. تخمدان پلی کیستیک بعنوان بیماری تنبلی تخمدان شناخته شده است. شایع ترین نشانه تخمدان پلی کیست، بی نظمی عادت ماهانه (طولانی شدن فاصله بین دو قاعدگی) می باشد. از دیگر نشانه های آن رشد موهای زائد (به دلیل افزایش هورمون های مردانه) در صورت و جوش و آکنه های زیاد در صورت و بدن است.
از علل شکل گیری تخمدان پلی کیستیک، اختلال در تولید هورمون اندروژن (هورمون مردانه که باعث رویش موهای زائد در زنان می شود)، تولید انسولین زیاد در بدن، چاقی شدید و وراثت می باشد.
عوارض تخمدان پلی کیستیک شامل نازایی، سقط جنین یا زایمان زودرس، دیابت بارداری، سندرم متابولیک، مشکلات تنفسی در خواب، افسردگی و اضطراب، خونریزی غیر طبیعی رحم، و سرطان اندومتریال شناخته می‌شود.

عوارض کیست تخمدان

همانطور که قبل تر هم گفته شد، کیست تخمدان در صورت عدم درمان عوارض مختلفی را به همراه خواهد داشت. البته تمامی کیست های تخمدان درمان نشده عوارض یکسانی ندارند و بسته به نوع و اندازه کیست و موقعیت آن در تخمدان می تواند متفاوت باشد.
یکی از عوارض دیده شده در کیست، پیچ خوردگی تخمدان است. این اتفاق معمولا در خصوص کیست های بزرگ رخ می دهد که باعث حرکت و جابجایی تخمدان می شوند و احتمال پیچ خوردگی تخمدان را افزایش می دهند. این چرخش باعث نمایان شدن علائم درد شدید لگن، حالت تهوع و استفراغ می شود.
دومین عوارض کیست تخمدان که معمولا در کیست های بزرگ رخ میدهد، پارگی کیست و خونریزی داخلی می باشد. گاهی این پارگی می تواند به خود تخمدان نیز آسیب برساند. در این حالت ممکن است فرد نیاز به جراحی داشته باشد.
در خصوص کیست های اندومتریوما، عوارض شدیدتری تا سرطان تخمدان و سرطان پستان نیز مشاهده می شود. چرا که این نوع کیست ها در سلول های پوششی دیواره ایجاد میشوند و بر خلاف کیست های دیگر قادر به دفع شدن از بدن نیست؛ در نتیجه عدم درمان و توجه به آنها می تواند باعث سرطانی شدن آنها شود.
مطالعات نشان داده است که چاقی بیش از حد نیز یکی دیگر از عوارض اختلالات هورمونی کیست های تخمدانیمی تواند باشد.

روش های پیشگیری و درمان موهای زائد