با رسیدن کودکان به سنین رشد، یکی از نگرانی‌های اساسی والدین قد کودک است. بسیاری از والدین نگران هستند که با پایان یافتن سنین رشد، قد کودکشان کوتاه تر از حد طبیعی باشد. یکی ازدلایل اصلی کوتاهی قد کودکان، کوتاه بودن قد والدین و زمینه ژنتیکی است.
در متن پیش رو قصد داریم شما را با دلایل کوتاهی قد در کودکان آشنا کنیم.
آنچه در این مقاله خواهید خواند:
- اهمیت اندازه‌گیری قد کودک
- کوتاهی قد در یک کودک به چه معناست؟
- قد کودک باید چقدر باشد تا گفته شود که به کوتاهی قد مبتلا است؟
- کوتاهی قد در کودکان چه دلایلی دارد؟
- کوتاهی قد در کودکان چگونه درمان می‌شود؟
- نتایج طولانی‌مدت درمان کوتاهی قد چیست؟
اهمیت اندازه‌گیری قد کودک
از زمان تولد کودک تا حوالی بلوغ، در یک جلسه ویزیت، یکی از معمول‌ترین کارهایی که پزشک انجام می‌دهد، اندازه‌گیری قد کودک است. اندازه‌گیری قد و وزن کودک به پزشک کمک می‌کند تا رشد کودک را زیرنظر داشته و یک دید کلی از وضعیت عمومی سلامتی وی داشته باشد. علاوه بر این دانستن قد و وزن سبب می‌شود تا پزشک بفهمد که رشد کودک در محدوده طبیعی هست یا خیر. این ارزیابی اغلب با استفاده از نمودارهای رشد از پیش‌تعیین‌شده صورت می‌گیرد.
بدین ترتیب مشکلاتی از قبیل کوتاهی قد برای پزشک محرز می‌شود.
کوتاهی قد در یک کودک به چه معناست؟
کوتاهی قد کودکان اصطلاحی است که در همه سنین کاربرد دارد؛ از شیرخوارگی گرفته تا پایان بلوغ. پزشکان قد نهایی کودک را با استفاده از فرمول‌های خاصی و براساس میانگین قد پدر و مادر محاسبه می‌کنند. همانطور که کودک رشد می‌کند، قد در امتداد یک منحنی به محدوده نهایی نزدیک می‌شود؛ سرعت رشد قد کودک می‌تواند در هر سنی پیش از رسیدن به محدوده نهایی کند شود. این اتفاق اغلب با پایان گرفتن دوره بلوغ و بسته شدن صفحات رشد رخ می‌دهد.
پزشکان با استفاده از فرمول‌های خاصی محاسبه می‌کنند که آیا کوتاهی قد کودک نیاز به بررسی‌های بیشتری دارد یا خیر. در صورتی که یک علت زمینه‌ای برای کوتاهی قد کودک وجود داشته باشد، درمان علت زمینه‌ای برای درمان کوتاهی قد کودک ضروری است. با این حال در مواردی هیچ علت خاصی برای کوتاهی قد کودک پیدا نمی‌شود.
قد کودک باید چقدر باشد تا گفته شود که به کوتاهی قد مبتلا است؟
کوتاهی قدی که بدون علت زمینه‌ای خاصی ایجاد شده باشد یا همان کوتاه قدی ایدیوپاتیک، توسط سازمان غذا و دارو ( FDA ) به این شکل تعریف شده است: « درصورتی که قد کودک به اندازه 2 انحراف معیار از میانگین یا قد پیش‌بینی‌شده فاصله داشته باشد.»
علیرغم این که کوتاهی قد می‌تواند از دوره نوزادی و یا در هر سنی تشخیص داده شود، اما اغلب با آغاز سن بلوغ – یعنی 10 سالگی در دختران و 11 سالگی در پسران- تشخیص داده می‌شود. به این دلیل که فرصت درمان کوتاهی قد پس از پایان بلوغ یعنی حوالی 16 سالگی پایان می‌یابد.
از این رو درصورتی که والدین هرگونه نگرانی درباره کوتاهی قد فرزند خود دارند، حوالی سن 8 تا 10 سالگی بهترین زمان برای مشورت با پزشک است. در غیر این صورت ممکن است فرصت را برای مداخله و درمان کوتاهی قد کودک از دست بدهند.
کوتاهی قد کودکان چه دلایلی دارد؟
دلایل مختلفی برای کوتاهی قد وجود دارد؛ در برخی موارد ممکن است یک بیماری زمینه‌ای منجر به کوتاهی قد در کودک شود. در سایر موارد ممکن است کوتاهی قد تنها به دلیل یک تاخیر سرشتی ایجاد شده باشد؛ به این معنی که ممکن است سن استخوانی و زمان بلوغ کودک از همسالانش عقب بیفتد اما بالاخره به آن برسد.
نشانه ها و علائم بلوغ در دختران؛ هر آنچه لازم است بدانید
از دیگر عوامل دخیل در کوتاهی قد کودکان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
ژنتیک
درصورتی که والدین کودک قد کوتاهی داشته باشند، قد کودک هم ممکن است کوتاه باشد. به این حالت کوتاهی قد خانوادگی گفته می‌شود. با این حال قد پیش‌بینی‌شده صرفاً یک تخمین است و همه کودکان آن طور که پیش‌بینی می‌شود، رشد نمی‌کنند.
مشکلات ژنتیکی
بسیاری از سندروم‌های ژنتیکی از جمله سندروم ترنر و سندروم پرادر- ویلی می‌توانند منجر به کوتاهی قد شوند.
بیماری های مزمن
هورمون رشد توسط غده هیپوفیز که در بخش میانی مغز قرار گرفته است، ترشح می‌شود. از این رو مشکلاتی که باعث درگیری غده هیپوفیز می‌شوند، می‌توانند باعث تاخیر در بلوغ و ترشح هورمون رشد شوند. برای مثال رادیوتراپی مغز می‌تواند غده هیپوفیز و ترشح هورمون رشد را درگیر کند؛ بنابراین سرطان‌های کودکان یکی از عوامل زمینه‌ساز برای کوتاهی قد در کودک است.
آن دسته از بیماری‌های دستگاه گوارش که می‌توانند در تغذیه کودک اختلال ایجاد کنند، از قبیل بیماری‌های التهابی دستگاه گوارش(IBD) و یا سلیاک هم می‌توانند زمینه را برای کاهش رشد قدی کودک فراهم کنند.
بسیاری از بیماری‌های دیگر از جمله کم‌کاری تیروئید، بیماری‌های قلبی، بیماری‌های کلیوی و مشکلات هورمونی هم می‌توانند زمینه‌ساز کوتاهی قد در کودکان شوند.
کمبود هورمون رشد
ترشح هورمون رشد در برخی کودکان کمتر از حد طبیعی است؛ از جمله در کودکانی که غده هیپوفیزشان به خوبی رشد نکرده است.
سوتغذیه
سوتغذیه علل مختلفی دارد؛ اختلالات خوردن، دریافت ناکافی غذا، بیماری زمینه‌ای یا درمانی که تاثیر منفی بر روی اشتها می‌گذارد، همگی می‌توانند منجر به سوتغذیه و کاهش رشد کودک شوند.
استرس‌های روانی، اجتماعی
زندگی کردن درمحیطی بدون آرامش و یا عواملی مثل جنگ و یا آوارگی می‌توانند باعث شوند که به دلیل استرس‌های روانی، اجتماعی واردشده بر کودک، رشد او به تاخیر بیفتد. از این رو دور کردن کودک از محیط استرس‌زا می‌تواند به رشد بهتر کودک کمک کند.
کوتاهی قد در کودکان چگونه درمان می‌شود؟
درمان کوتاهی قد کودک به علت زمینه‌ای آن بستگی دارد. گاهی درمان علت زمینه‌ای مثل سوتغذیه می‌تواند منجر به رشد طبیعی کودک شود. درصورتی که سوتغذیه علت تاخیر رشدی کودک باشد، پزشک ممکن است داروهای اشتهاآور از قبیل سیپروهپتادین تجویز کند؛ سیپروهپتادین دارویی است که برای درمان آلرژی استفاده می‌شود اما در افزایش اشتها هم موثراست.
در سایر موارد پزشک ممکن است از درمان هورمونی استفاده کند. در این صورت هورمون رشد به طور مستقیم می‌تواند منجر به رشد کودک شود. برای مثال درصورتی که کوتاهی قد به دلیل یک سندروم ژنتیکی ایجاد شده باشد، پزشک ممکن است هورمون رشد را تجویز کند.
درصورتی که کوتاهی قد به دلیل یک تاخیر سرشتی ایجاد شده باشد، کودک اغلب نسبت به همسالان خود کم‌سن‌تر بنظر می‌رسد و علائم بلوغ دیرتر آغاز می‌شود.در این صورت پزشک ممکن است دوز کم هورمون تستوسترون تجویز کند تا با تحریک آغاز زودتر بلوغ، رشد قدی کودک را جلو بیندازد.
نتایج طولانی‌مدت درمان کوتاهی قد چیست؟
پاسخ به درمان درکودکان مختلف با یکدیگر فرق می‌کند؛ با این حال بهترین پاسخ به درمان اغلب در کودکانی دیده شده که کوتاهی قدشان به دلیل کمبود هورمون رشد باشد، نه دلایل دیگر. عموماً کودکانی با کوتاهی قد ایدیوپاتیک که تحت درمان هورمون رشد قرار می‌گیرند، پس از 3 یا 4 سال، قدشان بین 2 یا 4 اینچ رشد می‌کند.
علاوه بر این لازم است بدانید که این درمان- استفاده از هورمون رشد- نسبتاً جدید بوده و حدود 35 سال است که به کار گرفته می‌شود. از این رو اثرات بلندمدت آن چندان مشخص نیست.
نکته پایانی در مورد کوتاهی قد کودکان
فراموش نکنید که با پایان یافتن دوره بلوغ، صفحات رشد استخوانی کودک بسته شده و عملاً رشد قدی بیشتر کودک غیرممکن است. بنابراین درصورتی که نگران کوتاهی قد کودک خود هستید و می‌خواهید که پاسخ مناسبی از درمان دریافت کنید، لازم است پیش از پایان بلوغ و ترجیحاً در سنین 8 تا 10 سالگی به پزشک مراجعه کنید.
